Thư ngỏ gửi Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng về bauxite
"Hà Nội, ngày 11-3-2013.
Kính gửi anh Vũ Huy Hoàng - Bộ trưởng Công
Thương,
Tôi
là Nguyễn Thành Sơn, may mắn đã quen biết và đôi khi có làm việc với anh từ năm
1977 (khi tôi còn làm việc ở Vụ Kế hoạch - Bộ Điện Than), chắc anh vẫn nhớ.
Tối
qua, tôi đã lắng nghe anh trả lời phỏng vấn của VTV1 về bauxite. Tôi xin phép
được trao đổi với anh một số ý như sau:
 |
| TS Nguyễn Thành Sơn viết thư ngỏ gửi Bộ trưởng Công Thương Vũ Huy Hoàng v ề vấn đề bauxite - Ảnh: Thế Dũng |
Về
chủ trương: Mọi chủ
trương của Đảng và Nhà nước ta đều hướng đến mang lại lợi ích tối đa cho dân
tộc, cho nền kinh tế. Dù Đảng và Nhà nước đã có chủ trương về bauxite-nhôm
nhưng khi triển khai chủ trương đó một cách “quyết liệt” như Vinacomin và Bộ
Công Thương đã làm mà không thấy hiệu quả và lợi ích đâu thì bộ và Vinacomin
phải có trách nhiệm báo cáo lại với Đảng và Nhà nước chứ? Tôi thấy, trong quá
trình triển khai chủ trương của Đảng và Nhà nước về bauxite-nhôm, bộ và
Vinacomin đã mắc nhiều sai lầm đáng tiếc nên đã dẫn đến tình trạng hiện nay.
Nếu anh thu xếp được thời gian, tôi sẽ trình bầy riêng với anh về chủ đề này.
Về
dự án thí điểm: Anh đã
nói đúng, là “ở giai đoạn hiện nay, chúng ta mới đầu tư thí điểm hai dự án
khai thác bauxite và chế biến thành a-lu-min tại Tân Rai (Lâm Ðồng) và Nhân Cơ
(Ðắk Nông)”.
Chắc Vinacomin chưa kịp báo cáo với anh,
cái gọi là “thí điểm hai dự án” của “quả đấm thép” Vinacomin hiện đã bổ sung
vào nợ công của VN hơn 1,2 tỉ đô la rồi đấy. Nếu cứ ‘quyết liệt’ làm nốt Nhân
Cơ thì nợ công sẽ tăng thêm gần 2 tỉ đô la kia. Đến tình trạng như hiện nay,
đối với Bộ Công Thương, có thể coi đó là hai dự án “thí điểm”, nhưng đối với
Vinacomin thì đó là 2 dự án “thí mạng” rồi anh Hoàng ạ.
Để trả nợ cho hai dự án “thí điểm” này của
bộ, gần 140.000 lao động của Vinacomin (trong đó có tôi) sẽ phải làm việc cật
lực 20 năm may ra mới “xong” (tôi chỉ còn phải làm hơn 1 năm nữa thôi).
Về
nguyên nhân chậm tiến độ:
Là người của Vinacomin, tôi thấy nguyên nhân chủ yếu của việc chậm tiến độ của
hai dự án là do chủ đầu tư quá nóng vội, “quyết liệt” làm cho bằng được, còn
nhà thầu thì hứa hão.
Là cấp trên của Vinacomin, Bộ Công
Thương không nên trách chủ đầu tư “chưa thực hiện thật tốt công tác
thông tin tuyên truyền, giải thích”. Tôi biết Vinacomin rất tích cực trong
việc thông tin tuyên truyền giải thích. Chỉ có điều, những thông tin mà dư luận
quan tâm thì Vinacomin lại “lờ” đi, không “tuyên truyền”, còn những vấn đề được
Vinacomin “giải thích” thì dư luận đã đoán được trước như cảng Kê Gà rồi.
Thiệt hại hàng trăm triệu đô la do chậm
tiến độ thì rõ rồi, tôi không thấy anh nhắc đến. Nhưng, lợi ích của việc chậm
tiến độ như anh nói là “chúng ta phải chấp nhận kéo dài nhưng đổi lại sẽ yên
tâm hơn về mức độ an toàn công trình” thì tôi không tin.
Mức độ an toàn của bùn đỏ trước hết do
công nghệ thải bùn đỏ (“khô” hay “ướt”) quyết định, chứ không phụ thuộc vào mấy
lớp vải địa kỹ thuật của nhà thầu dùng.
Tôi thấy Bộ Công Thương, sau khi đi khảo
sát ở Hungary về nhưng vẫn phê duyệt công nghệ thải bùn “ướt” là một sai lầm cố
ý. Người Hungary có khuyên chúng ta cứ làm “ướt” không? Anh nói “dư luận xã
hội chưa đồng thuận với việc triển khai dự án, nên ở giai đoạn đầu của quá
trình thi công có một số hạng mục đã phải tạm giãn tiến độ chờ xem xét”.
Tôi thấy, qui trách nhiệm chậm tiến độ cho
dư luận xã hội là không nên. Nếu bộ “xem xét” mọi việc đều đúng thì chẳng có dư
luận nào “chưa đồng thuận” cả. Còn nếu dư luận xã hội sai thì việc gì bộ phải
“xem xét” (Anh cứ hỏi anh Lê Dương Quang - bạn tôi).
Về
chất lượng công trình:
Tôi thấy dự án Tân Rai mới chỉ chạy được 30-40% công suất thiết kế mà anh đã
khẳng định “đã sản xuất thử thành công sản phẩm a-lu-min đầu tiên với chất
lượng được đánh giá cơ bản đạt yêu cầu”.
Về
phương pháp đánh giá hiệu quả kinh tế của dự án: Anh đã nói rằng “cần phải dựa trên
những tính toán dài hạn” là rất đúng.
Để thực hiện lời của anh, thế giới từ
những năm 80 của thế kỷ trước đã phát minh ra một số cái gọi là NPV, B, C,
IRR... Nếu có ai đó, lấy giá bán alumina tại thời điểm hôm nay (liên quan đến
B) so sánh với chi phí (liên quan đến C) tại thời điểm ngày mai thì họ đã sai.
Anh nên cho Vinacomin công khai xem chi
phí làm ra 1 tấn alumina ở Tân Rai như thế nào để dạy cho người ta cách tính.
Về
hiệu quả kinh tế-xã hội của dự án: Anh nói (như nhiều người giống anh đã nói): “Ðối với doanh
nghiệp thì hiệu quả kinh doanh là mục tiêu chủ yếu, nhưng đối với xã hội điều
lớn hơn mà tất cả chúng ta mong đợi là hiệu quả tổng hợp về kinh tế - xã hội
đối với phát triển vùng, phát triển ngành và phát triển nền kinh tế”. Anh
cứ hỏi anh Vũ Đức Đam thì biết, nếu ngành than ở Quảng Ninh mà thua lỗ thì tình
hình Quảng Ninh sẽ như thế nào?
Bản thân bauxite Tân Rai hay Nhân Cơ không
có lãi thì lấy gì để “lan tỏa” cho Lâm Đồng hay Đắk Nông? Đối với hai dự án
bauxite này, các “tham mưu” của anh đang vận động anh xin Chính phủ giảm tiền
đền bù, giảm phí môi trường, giảm thuế xuất khẩu... thì tôi không hiểu cái gọi
là “hiệu quả tổng hợp về kinh tế-xã hội” là cái gì?
Quan điểm của anh cho rằng: “hãy để dự
án vận hành một thời gian rồi chúng ta sẽ có cơ sở xem xét và đánh giá hiệu quả
của dự án. Ðó là cách tiếp cận khách quan và phù hợp” là “vòng vo tam quốc”
cho vui thôi. Tôi không rõ, trước khi các anh ký trình Thủ tướng xin được triển
khai “quyết liệt” cả hai dự án thí điểm thì các anh đã “tiếp cận khách quan và
phù hợp” đến như thế nào trong chương mục “đánh giá hiệu quả của dự án”?
Về
việc dừng cảng Kê Gà: Tôi
thấy người đặt câu hỏi rất đúng và trúng, còn anh trả lời cũng rất hay và
khéo... Nhân đây, tôi cũng xin nhắc đến cái gọi là “qui hoạch bauxite” của Bộ
Công Thương. Năm ngoái, khi anh Khanh “rà soát”, “hiệu chỉnh” xong, tôi đã gửi
cho các anh (và cả anh Hoàng Trung Hải nữa) nhận xét của tôi về cái qui hoạch
hiệu chỉnh đó. Với phương pháp luận và tư duy qui hoạch như vậy thì cảng Kê Gà
không phải là dự án duy nhất sẽ bị Thủ tướng “tuýt còi” đâu.
Về
hậu quả của hai dự án thí điểm: Nghe anh nhắc đến bùn đỏ tôi cũng mừng. Nhưng, tôi không rõ “nhiều
bài học về môi trường, không chỉ trong nước mà có cả trên thế giới” được
anh nhắc đến nó như thế nào? Tôi biết chắc chắn, bùn đỏ nếu được đổ thải ra ngoài trên độ cao 800-900 m so với mực nước
biển và ở đầu nguồn nước như ở Tân Rai và Nhân Cơ thì chỉ an toàn khi được thải
“khô” như cả thế giới đang làm.
Về xử lý bùn đỏ: Tối qua tôi thấy gương
mặt anh vẫn hơi buồn khi nhắc đến thành công của Viện Hàn lâm Khoa học và Công
nghệ VN “đang hoàn thiện đề tài ở quy mô thử nghiệm, để chuyển sang quy mô
công nghiệp việc nghiên cứu xử lý bùn đỏ để thu hồi lại xút, sản xuất sắt xốp,
xỉ”... Tôi cũng xin mạn phép để nhắc đến "tính hiệu quả kinh tế"
của việc xử lý bùn đỏ. Việc thu hồi “xút” chẳng ai dại gì lại làm như viện hàn
lâm của VN cả.
Trong sách giáo khoa của Liên Xô, họ dạy
chúng tôi là xút phải cố gắng thu hồi tối đa trong nhà máy trước khi thải ra
ngoài cùng bùn đỏ. Việc sản xuất “sắt xốp, xỉ” từ bùn đỏ từ Tây Nguyên đã
“thành công” thì cũng là “tin” tham khảo thôi anh ạ, ai cũng biết rồi...
Ngoài ra, quặng sắt Thạch Khê có hàm lượng
Fe2O3 còn cao hơn 2-3 lần so với bùn đỏ, nằm ngay sát bờ biển (thuận lợi đủ
thứ), không hiểu 10 năm nữa có ra được sắt “xốp” không?
Vài lời tâm sự, chắc đã làm anh mất nhiều
thời gian.
Tôi gửi anh thư ngỏ vì cách đây chưa lâu,
tôi có gửi tới anh (qua đường bưu điện) phương án “Đổi mới mô hình tăng trưởng,
tái cơ cấu, nâng cao năng lực cạnh tranh của Vinacomin” do tôi “sáng tác” nhưng
không thấy được anh hồi âm.
Kính chúc anh sức khỏe và thành công.
Kính thư,
TS Nguyễn Thành Sơn"
........../.
