Đất nước trong tay nhóm thiểu số
NGUYỄN CAO TRÍ
http://tuoitre.vn/Chinh-tri-Xa-hoi/Phong-su-Ky-su/535880/dat-nuoc-trong-tay-nhom-thieu-so.html
Chuyện gì
sẽ xảy ra khi hệ thống chính trị và bộ máy lãnh đạo quốc gia nằm trong tay một
nhóm thiểu số? Lịch sử đã có câu trả lời...
“Quê hương là chùm khế ngọt”
Thời đương chức, Ferdinand
Marcos (tổng thống Philippines suốt 21 năm, từ 1965-1986) cùng vợ (Imelda)
có 77 ngôi nhà (trong đó 45 căn ở nước ngoài), 32 dinh thự nghỉ mát khắp
Philippines, hai nông trại và nhiều hòn đảo riêng. Bejo - em trai Imelda -
chiếm độc quyền công nghiệp cờ bạc mà lợi nhuận (thời điểm năm 1982) đạt
250.000 USD/ngày. Em rể Imelda - Herminio Disini - chiếm độc quyền ngành sản
xuất đầu lọc thuốc lá. Một người em khác của Imelda - Kokoy - làm chủ Công ty
Điện lực Manila, nắm Tập đoàn báo chí Manila Chronicle và cai quản Benguet (mỏ
vàng lớn nhất Philippines).
Bản thân Ferdinand làm chủ Công ty điện thoại PLDT, Công ty viễn
thông Philcomsat và hệ thống hàng không quốc gia (theo Frank Vogl trong Waging
war on corruption, Marcos đã bỏ túi 5-10 tỉ USD trong những năm cầm quyền).
Không ít người trong bộ máy lãnh đạo của hãng bia khổng lồ San Miguel (thời
gian đó) là bằng hữu của vợ chồng Marcos. Rodolfo Cuenca - một người bạn khác -
nắm độc quyền trong lĩnh vực xây dựng. Antonio Floirendo cai quản ngành công
nghiệp trồng trọt và chế biến chuối, kẻ được mệnh danh là “vua chuối” Mindanao ... (nguồn: Imelda - A story of the Philippines,
Beatriz Romualdez Francia, Solar Publishing Corp).
Trường hợp thứ hai là Suharto (nắm quyền Indonesia
Dẫn theo Cơ quan đất đai quốc gia
(Indonesia) và tạp chí Properti Indonesia, báo Time cho biết Suharto và gia
đình ông sở hữu khoảng 3,6 triệu ha bất động sản tại Indonesia (lớn hơn nước
Bỉ), trong đó có 100.000m2 khu vực văn phòng tại Jakarta và gần 40% tỉnh Đông
Timor.
Sáu người con của ông giữ cổ phần trong ít
nhất 564 công ty nội địa, chưa kể nhiều công ty nước ngoài rải rác từ Mỹ,
Uzbekistan, Hà Lan, Nigeria đến Vanuatu. Ngoài khu săn bắn trị giá 4 triệu USD
ở New Zealand và chiếc du thuyền trị giá 4 triệu USD cắm ngoài khơi Darwin
(Úc), cậu con trai Hutomo Mandala Putra “Tommy” còn giữ 75% trong một sân golf
18 lỗ cùng 22 căn hộ sang trọng tại Ascot (Anh). Bambang Trihatmodjo, cậu con
thứ ba, có một căn nhà 8 triệu USD tại Singapore và một căn nữa trị giá 12
triệu USD tại Los Angeles, cách không xa căn 9 triệu USD của người anh Sigit
Harjoyuanto. Cô con gái đầu lòng Siti Hardiyanti Rukmana “Tutut” sở hữu một
chiếc Boeing 747-200, cạnh những chiếc khác của gia đình (gồm một DC-10, một
Boeing 737, một Challenger 601 và một BAC-111 - chiếc từng thuộc đội chuyên cơ
của Nữ hoàng Anh Elizabeth II). Tổng tài sản của “đệ nhất tiểu thư” Tutut ước
chừng 700 triệu USD, với một căn nhà tại Boston (Mỹ) và một căn nữa ở quảng
trường Hyde Park (Anh)...
Ngày nay, mô thức gia đình trị vẫn tiếp tục “diễn biến phức tạp”.
Trong bài viết gần đây, Foreign Policy (4-9-2012) đã kể ra loạt quốc gia Trung
Á đang chịu ảnh hưởng bởi tình trạng này.
Đầu tiên là “nhà” Islam Karimov tại Uzbekistan
Tại Kazakhstan
Cho đến năm 2010, cùng con trai mình
(Nurali), Dariga chiếm đa số cổ phần trong Ngân hàng Nurbank. Năm 2012, tờ
Forbes xếp Dariga thứ 13 trong danh sách những người giàu nhất Kazakhstan
Và hậu quả
Điều gì sẽ xảy ra khi những nhóm thiểu số như vậy cai trị đất nước?
Từ nghèo đến mạt là câu trả lời!
Trong Waging war on corruption, Frank Vogl
cho biết chỉ với vài năm cầm quyền, Tổng thống Sani Abacha (1993-1998) đã có
thể “gửi tiết kiệm” tại các ngân hàng châu Âu 3-5 tỉ USD. Theo thời giá năm
2006, số tiền đó tương đương 2,6-4,3% GDP Nigeria, hay 20,6-34,4% ngân sách
chính phủ. Trong bài viết cuối năm 1998, J. Brian Atwood (giám đốc Cơ quan phát
triển quốc tế Hoa Kỳ-USAID) ghi nhận “băng nhóm” Abacha đã biến Nigeria, đáng
lẽ phải trở thành nước giàu nhất nhì châu Phi nhờ tài nguyên dầu, từ một quốc
gia với thu nhập bình quân đầu người 800 USD vào thập niên 1980 xuống còn 300
USD.
Tương tự, ở Zimbabwe, “tài lãnh đạo tuyệt vời” trong 32 năm của Robert Mugabe (thủ tướng từ 1980-1987
và tổng thống từ 1987 đến nay) đã thể hiện ở những thống kê đầy “thuyết phục”:
Tỉ lệ lạm phát, như được công bố chính thức, từng ở mức 231 triệu %; đội sổ thế
giới về chính sách y tế; tỉ lệ trẻ chết khi sinh tăng từ 59 cuối thập niên 1990
lên 123/1.000 em năm 2004 (đến cuối tháng 11-2008, ba trong bốn bệnh viện lớn
nhất Zimbabwe phải đóng cửa)...
Theo bài viết của tiến sĩ kinh tế Lance
Mambondiani trên New Zimbabwe
Điều gì sẽ xảy ra khi những nhóm thiểu số
như vậy cai trị đất nước?
Không chỉ là những tổn hại kinh tế mà nhiều thế hệ sau phải trả “lãi mẹ lẫn lãi
con”. Mà cần phải nói đến những vết sẹo hằn lại trong hệ thống chính trị
lẫn xã hội từ cái mà Frank Vogl gọi là “embedded network” (mạng gắn kết). Khi
xét đến mức độ tàn phá và khả năng hủy diệt hệ thống chính trị của tham nhũng
về lâu dài, phải đề cập đến yếu tố này.
Theo Frank Vogl, một thể chế tham nhũng có thể được xem như một “mô
hình lý tưởng” là thể chế trong đó có một “mạng gắn kết”, khi “giới chóp bu sử
dụng bọn thuộc hạ để củng cố trật tự ở các cấp thấp hơn, đồng thời giúp “giới
tinh hoa” nắm giữ quyền lực.
Đám thuộc hạ hàng đầu, để đổi lại sự phục
vụ của họ, sẽ có thể dễ dàng tiếp cận ngân khố công, cũng như cơ hội đưa vợ con
và bằng hữu lên những vị trí cao trong cấu trúc chính phủ hoặc khu vực tập đoàn
nhà nước.
Các nhóm lãnh đạo còn thiết lập những mạng tham nhũng trong các cấu
trúc hành chính hình tháp khắp cơ quan công quyền và quân đội. Trong cấu trúc
kiểu này, những kẻ ở thượng tầng sẽ bỏ túi những khoản tiền cao nhất, trong khi
bọn thấp hơn nhận những khoản trả công tương xứng vị trí của chúng.
Thông thường, hàng ngàn viên chức nhà nước, cả dân sự lẫn quân đội,
sẽ có tên trong những bảng lương mờ ám, và khi số lượng tham gia ngày càng
nhiều thì số tiền phải bị đánh cắp để trả cho họ càng tăng. Tất nhiên chỉ những
người tham gia trong cái tháp là có lợi, trong khi những người khác trong hầu
hết trường hợp đều đối mặt với sự suy giảm dịch vụ công và nghèo đói”.
......./.
