TẢN MẠN CÂU CHUYỆN TỪ CHỨC CỦA MỘT PHÓ THỦ TƯỚNG

 TẢN MẠN CÂU CHUYỆN TỪ CHỨC CỦA MỘT PHÓ THỦ TƯỚNG


Trần Văn Chánh


Trong các thể chế chính trị độc tài toàn trị, từ trước tới nay, tiêu biểu như ở Việt Nam và Trung Quốc, hầu như không có chuyện từ chức, nhất là đối với cán bộ lãnh đạo cấp cao cỡ thứ trưởng, bộ trưởng…. Mắc khuyết điểm hay phạm tội thì chỉ có bị xử lý nội bộ dưới hình thức khiển trách, phê bình, kỷ luật, hạ tầng công tác (từ thời sai lầm trong Cải cách ruộng đất giữa những năm 50 của thế kỷ trước đã vậy rồi), nặng lắm mới phải vào tù.
Nhưng thường thường cũng không phải tự nhiên người ta chủ động từ chức khi mắc lỗi vì lòng tự trọng hoặc để tỏ trách nhiệm trên thực tế và như một cách tử tế sòng phẳng nhất để tạ tội với dân; phải đợi đến khi chịu quá nhiều áp lực từ trong tổ chức cũng như từ phía dư luận quần chúng thì người ta mới đành lòng rời bỏ chức danh lãnh đạo trong sự luyến tiếc, mục đích là để tránh khỏi ra hầu tòa, nhưng thường họ cũng luôn khôn khéo thu xếp để được hạ cánh an toàn, đảm bảo hậu vận vẫn được giàu sang hơn rất nhiều người khác (nếu là quan chức tham nhũng bạo thì tài sản dùng tới ba bốn đời vẫn chưa hết).
Vì vậy khi nghe nói có một quan chức cấp cao nào sắp sửa từ chức, chỉ một số người dân có quan tâm chính sự mới chú chú ý theo dõi. Chứ còn đối với đại đa số nhân dân lao động chạy vạy vất vả để kiếm miếng ăn hàng ngày thì ai lên ai xuống cũng mặc, không coi là việc của họ, đơn giản chỉ vì những ông quan lớn đó không phải do họ chủ động bầu lên bằng lá phiếu bầu cử thật sự dân chủ. Tình hình này cũng chính là một trong những lý do quan trọng (chưa phải gốc) khiến cho bộ máy cầm quyền ngày càng trở nên yếu kém, thối nát và bất lực… vì nó cứ dung túng lâu dài những kẻ không chỉ bất tài vô dụng mà còn hại dân hại nước ở nhiều mức độ khác nhau.
Thật ra, như tôi nhiều lần đã viết, đại khái, trong một mô hình tổ chức quản lý xã hội không có dân chủ được thể hiện bằng phương thức phân quyền (để các nhánh quyền lực có thể kiềm chế lẫn nhau) và thiếu một hệ thống thống tư pháp độc lập có hiệu lực, hiến pháp trên thực tế bấy giờ chỉ còn là một tờ giấy lộn không được thực thi, hoặc chỉ được thực thi kèm theo “luật ngầm”. Trong tình huống này, tất cả các nhà lãnh đạo đều tỏ ra bất lực như nhau, trên bảo dưới không nghe, bắt buộc họ phải dùng nhiều uyển ngữ để lừa mị dân chúng, và khi xảy ra những chuyện đổ bể (lớn như vụ Việt Á, việc giải cứu công dân nước ngoài của Cục Lãnh sự Bộ Ngoại giao cùng vài bộ liên quan…) thì không có ai là người chịu trách nhiệm cụ thể cả. Số người bị tù tội nếu có thì phần nhiều lại thuộc các cấp từ trung gian trở xuống bị đẩy ra làm dê tế thần. Đây là một trong những nguyên nhân sâu xa giải thích tại sao trong các thể chế độc tài toàn trị thiếu dân chủ thường người ta đổ lỗi cho nhau và không có tập quán văn hóa từ chức, để cho những kẻ bất tài thiếu đức cơ hội chủ nghĩa tha hồ tiếp tục thao túng kéo dài. Và người CS, giả định vẫn còn tốt bụng thiết tha phục vụ nhân dân theo lý tưởng ban đầu, trong một tình thế luẩn quẩn không có lối ra như vậy, sẽ tạo ra những hiệu ứng ngược, vô tình trở thành những kẻ vừa là tội đồ vừa là nạn nhân của cái thể chế chính trị do chính họ lập ra với đầy đủ loại tổ chức ngang dọc trên dưới và giấy tờ hợp pháp.
Nhưng rồi lần lần người ta cũng tiến bộ nhận ra vấn đề, nên bắt đầu có những câu nói xuất ra từ cửa miệng của vài nhà lãnh đạo cấp rất cao, như “Ai không muốn làm hoặc làm không được việc thì đứng sang một bên”...

Câu này khi mới nghe qua ai cũng tưởng là câu nói hay có tính đột phá, tuy nhiên nghĩ kỹ, người phát ra loại câu như vậy chẳng qua chỉ là một lối quỷ biện: họ chỉ nhìn xuống cấp dưới mà nói, chứ không bao giờ chịu khách quan xét lại bản thân mình.

Họ cũng quên đi nguyên tắc người đứng đầu phải chịu trách nhiệm, các cấp dưới đều do họ bổ nhiệm theo lối “quy hoạch, cơ cấu” (tự cho là rất công bằng khách quan khoa học), và chức càng lớn thì trách nhiệm phải càng cao! Nói theo nghĩa này thì cấp dưới có lỗi chính là cấp trên cũng có lỗi, phải có trách nhiệm liên đới…

Thời gian mấy ngày gần đây cộng đồng mạng rộ lên một thông tin mà mức độ chính xác có thể cao (nói “có thể” thôi, vì tin đồn, tin giả về chính sự, nhất là về nhân sự, bây giờ lung tung lắm, nhiều khi không biết đâu mà lần). Đó là câu chuyện một ông phó thủ tướng (PTT) đang định từ chức với điều kiện (do ông tự đề nghi là) đừng đưa ông ra truy tố liên quan tới trách nhiệm phòng chống Đại dịch Covid-19 và một số vụ lem nhem khác do nhiều thành phần quản lý hành chính cấp dưới gây ra mà ông là một trong vài nhân vật đứng đầu quan trọng nhất với tư cách PTT và có lúc phụ trách Trưởng ban chỉ đạo Trung ương về phòng chống Đại dịch Covid-19.


Dường như để dọn đường cho chuyện từ chức của cán bộ lãnh đạo các cấp, trước đó không lâu người ta đã đưa ra Thông báo Số 20-TB/TW (ngày 8.9.2022), trong có nội dung ghi ở Điều 2: “Khuyến khích cán bộ bị kỷ luật cảnh cáo hoặc khiển trách mà năng lực hạn chế, uy tín giảm sút tự nguyện xin từ chức. Nếu không tự nguyện xin từ chức thì cấp có thẩm quyền xem xét miễn nhiệm theo quy định”.

Khách quan mà nói, Thông báo số 20 cũng có thể hiện phần nào nỗ lực cải cách về mặt tổ chức nhân sự của hệ thống chính trị, nhưng kết quả có tốt đẹp thật hay không còn phải chờ thực tế trả lời, bởi vì việc từ chức của người này rất có thể là cơ hội tốt cho người khác nhảy vào lấp trống chức vụ, trong điều kiện các phần tử cơ hội chủ nghĩa tham chức tham quyền và tham tiền hiện nay đang hiện diện rất đông, đã biểu hiện bằng một bầy sâu tham nhũng ăn không chừa một thứ gì.

Việc thứ hai liên quan đến ông PTT kể trên lại là một việc hoàn toàn khác. Đó là vào ngày 6.12.2022 mới đây, tại Hội nghị học tập, quán triệt Nghị quyết Trung ương 6, chuyên đề "Định hướng Quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050", ông đã chân thật phát biểu ý kiến: “Tôi đã có dịp gặp rất nhiều chuyên gia nước ngoài và họ rất đồng tình với quan điểm phát triển của Việt Nam. Chúng ta không cần quá giàu, chỉ cần vừa phải nhưng có cuộc sống an toàn, có nhiều tình yêu thương, giữa con người với thiên nhiên”; "Có người cũng chia sẻ với tôi: Tôi đến từ các nước phát triển mạnh nhất nhưng nếu bây giờ được phép quay trở lại như Việt Nam, tôi sẽ đi theo định hướng này".

Nghe được như trên, cá nhân tôi rất lấy làm ngạc nhiên và thích thú vì hai lẽ:

(1) Ông PTT đã dám phát biểu ý kiến thật lòng như điều ông nghĩ, khác xa với đa số những đồng chí của ông phần nhiều nếu không nói dối cho an toàn chức vụ thì cũng chỉ đưa ra những câu chỉ đạo chung chung sáo rỗng, hết sức giáo điều, trong đó người chỉ đạo thường chỉ nói theo thói quen bằng lưỡi kiểu cách của cán bộ tuyên giáo chứ không bằng cái đầu độc lập suy nghĩ;

(2) Lần đầu tiên nghe một cán bộ lãnh đạo cấp cao đề cập một vấn đề cấp thiết quan trọng, phát triển phải nghĩ tới yếu tố thăng bằng, bền vững: không cần quá giàu, chỉ cần vừa phải nhưng có cuộc sống an toàn, có nhiều tình yêu thương, giữa con người với thiên nhiên…

Tính ra đây cũng thuộc đạo trung dung rất khôn ngoan của người xưa, không thái quá cũng không bất cập, trong khi ngược lại, phần lớn mọi người đều nhắm mắt chạy theo “công nghiệp hóa, hiện đại hóa” một cách vô tội vạ, bất chấp việc bảo vệ môi trường thiên nhiên và xã hội, dẫn đến tình trạng tôn thờ chủ nghĩa vật chất, rồi thông qua nền kinh tế thị trường gắn đuôi xã hội chủ nghĩa lại biến tướng thành một thứ chủ nghĩa tư bản cuồng nhiệt, làm cho văn hóa-đạo đức của dân tộc Việt xuống cấp đến mức thê thảm như chưa bao giờ có trong lịch sử!

Chỉ tiếc, khi ông PTT nói sang cái vế tiếp theo “…nhưng nếu bây giờ được phép quay trở lại như Việt Nam…, tôi sẽ đi theo định hướng này”, thì dường như có cái gì sai sai, thậm chí hơi có vẻ nói vuốt theo chủ trương chính thống một cách không đúng sự thật, bởi Việt Nam đã không có cái gọi “định hướng này”, mà lại đang rõ ràng chạy theo chủ nghĩa tư bản cuồng nhiệt rất sai lạc, chứ có phải đâu chủ trương “không cần quá giàu, chỉ cần vừa phải nhưng có cuộc sống an toàn, có nhiều tình yêu thương…”!.

Nhưng dù sao, ý kiến phát biểu như trên của ông PTT về cơ bản cũng có chỗ độc đáo đáng phải ca ngợi, đáng ghi một điểm son khả dĩ bù gỡ lại được phần nào cho những chỗ dở khác của ông.

....

Điều ngạc nhiên tiếp theo là không ngờ, thay vì được ủng hộ thì mới phải, trên cộng đồng mạng không ít dư luận lại gióng lên tiếng nói phản biện chống lại ông, thậm chí có người còn độc miệng cho ông có biểu hiện mê sảng của một người mắc bệnh tâm thần, hoặc mắng oan do sắp mất chức nên ông mới ra nông nỗi vậy, thì đúng là họ đã không thấy được mặt tích cực trong nội dung phát biểu rất hay của ông mà lại còn như vô tình thấy người đang suy đảo ném thêm luôn cục đá cho ngã gục (lạc tỉnh hạ thạch)!

Trong một bộ máy công quyền thối nát người ta phần nhiều nói dối mà ông PTT lại thật thà nói ra đúng điều mình nghĩ thì dễ bị mắng oan thôi.

Hóa ra, ông ba nhiệm kỳ giữ chức đã biết khôn khéo lắm mà có lúc chưa khôn hẳn (hiểu chữ “khôn” theo nghĩa xấu), nhưng chính chỗ dại này cho thấy ông vẫn còn giữ được chút lương tâm trong sáng trong đám đa số lộn xộn.


Cái chút lương tâm này có lẽ vẫn còn ở số ít quan chức trong giới cầm quyền CS, chỉ vì hoàn cảnh họ phải tạm thời ngậm miệng, và cũng là lý do để hạng dân dã bên ngoài còn giữ được chút niềm hi vọng khi nghĩ đến tương lai của đất nước dân tộc.

Nhưng ai nói sao nói, riêng cá nhân tôi, rất chia sẻ với ông PTT về quan điểm phát triển đất nước.

Từ những năm 90 của thế kỷ trước, tôi đã viết hàng chục bài có nội dung nêu quan điểm tương tự, sau tập hợp thành quyển sách (Khủng hoảng môi trường, có phải nguy cơ hết thuốc chữa?, NXB Tổng Hợp TP. Hồ Chí Minh, 2020), trong có cả một phần dài “Vạch triết lý định hướng cho vấn đề phát triển quốc gia”, với nhiều đoạn viết, đại khái như: “Phải tùy vào hoàn cảnh cụ thể riêng biệt của đất nước mà tạo lập một nền kinh tế thích hợp cho chính nước mình, chứ không nên bắt chước chạy theo các nước Âu Mỹ hay nước láng giềng Trung Quốc…

Điều quan trọng nhất là cần thay đổi nhân sinh quan, xét lại quan niệm về hạnh phúc, định lại các giá trị và mục tiêu…, vì không có gì sai lầm cho bằng chỉ lấy mức thu nhập để đo trình độ văn minh và hạnh phúc của một dân tộc. Những điều này đòi hỏi các nhà chức trách trước hết phải có tư tưởng độc lập, chứ không chỉ những kỹ năng về hoạt động chính trị” (tr. 214).

Hoặc: “Ngày nay, tạm thời bỏ qua những phần tử lạm dụng xà xẻo đất nước, trong vấn đề phát triển kinh tế-xã hội, vì mong muốn bứt phá tình trạng nghèo nàn lạc hậu mà không ít người có thiện chí trong chúng ta cũng thường quen tìm đến những giải pháp dễ dãi bằng những công thức có sẵn và được nghe nói, nhất là có khuynh hướng hô hào chạy theo những nước tiên tiến trong một tâm thái luôn luôn sợ bị tụt hậu, mà không chịu nghĩ mình làm như thế là nhằm đạt tới những mục tiêu gì xứng đáng, cho ai, có bảo đảm mang lại sự bình yên hạnh phúc cho đại đa số quần chúng hay không.
Hơn thế nữa, trong điều kiện của quốc nạn tham nhũng và nhân tâm ly tán như hiện tại, mọi sự phát triển thiếu chuẩn bị về nền tảng con người thường chỉ có thể dẫn tới khả năng băng hoại ngày càng trầm trọng hơn, và trở thành cái cớ cho một số kẻ gian tham lợi dụng” (tr. 229).

Hoặc (nói gần giống ý ông PTT): “Thiết tưởng nên đặt ra những chỉ tiêu phát triên chậm vừa phải. “thà ít mà tốt”, và phải hướng mục tiêu phát triển vào việc phục vụ cho phúc lợi của quảng đại quần chúng” (tr. 240)…
Tất nhiên, cũng giống trường hợp ông PTT, ý kiến của tôi đến nay vẫn còn bị liệt vào hàng thiểu số.

Viết đến đây, nếu dừng lại, sẽ rất dễ bị người đời quy chụp cho cái thói xấu nói dựa người sang, hoặc “khen phò mã tốt áo”. Thật ra, từ lâu tôi đã nhận thấy ở ông PTT này bên cạnh mặt tốt còn có một số điều không ổn. Nói chung, trong điều kiện thể chế xã hội độc tài toàn trị, do đủ thứ ràng buộc khắt khe, lên được tới chức PTT thì không thể là một người trung thực hoàn toàn; nếu trung thực không biết luồn lách khéo (khác với luồn lách thô thiển và dùng thủ đoạn trắng trợn), dù có mong được chức chủ tịch phường người ta cũng không bổ nhiệm.

Nản nhất là trong lần phát biểu bế mạc cái gọi là “Hội nghị văn hoá toàn quốc” cuối tháng 11.2021, có mặt đầy đủ bá quan văn võ, với hàng chục bản tham luận hội nghị phần nhiều tào lao, ông PTT này nói tới đâu cũng chêm trước vào một câu, “Như đồng chí… đã nói”, lặp đi lặp lại đến 5-7 lần, như một cách để đảm bảo lời nói của mình không bị cấp trên chẻ sợi tóc làm tư phê phán.

Lâu nay, giữ chức PTT đến 3 kỳ Đại hội (XI, XII và XIII), người dân nhận thấy ông PTT chẳng làm nên được trò trống gì cho ra hồn: thay mặt Chính phủ phụ trách cả ba mặt giáo dục, y tế và xã hội nhưng cả ba mặt này đều ngày càng xuống cấp thấy rõ.

Chưa kể việc chỉ đạo phòng chống Đại dịch Covid-19 hồi năm ngoái, áp dụng phương châm “thần tốc xét nghiệm diện rộng” để hàng triệu dân lao động phải lũ lượt bỏ chạy về quê trốn dịch trốn đói và để xảy ra vụ đại án tham nhũng Việt Á vượt ra ngoài sức tưởng tượng của mọi người.

Khi đó ông đã cùng với xếp lớn cấp trên ông cứ lăng xăng như con gà mắc đẻ, đầy kịch tính, chỉ đạo không đâu vào đâu. Cũng may, Đại dịch dừng lại kịp lúc, chứ nếu tiếp tục bùng phát thì Tây, Tàu gì cũng thua, bởi vì virus SARS-Covi 2 lần đầu tiên xuất hiện trên địa cầu với tùm lum biến chủng, không ai biết rõ một cách thật chắc chắn về nó cả.

Cho nên, nói đi rồi cũng phải nói lại cho công bằng khách quan, trong cơ chế hoạt động bất hợp lý của hệ thống chính trị hiện hữu, “tội này tội cả triều đình” chứ không nên chỉ gán một mình cho ông PTT phụ trách. Còn ông có thật tội hay không, phạm tội gì tới đâu, thì người dân bên ngoài cũng chưa nghe được những thông tin công khai chính thức của báo chí chính thống về kết quả điều tra, vì nhà cầm quyền CS luôn tìm cách giấu giếm sự thật, thành ra dân chúng chỉ biết đồn đoán lơ mơ rồi bình luận nọ kia thêm vào, phải đợi số xổ ra rồi mới biết.

Đây cũng là một trong những mối tệ cơ bản của các chế độ độc tài toàn trị hiện đang còn tồn tại trên thế giới.

Ông PTT đang có tin đồn sắp phải từ chức lâu nay được biết là một nhân vật có nền học vấn tốt, thuộc loại quý hiếm trong tổ chức cầm quyền, ăn nói giỏi, ít máu phe đảng, có tiếng khá tốt về đạo đức, cơ bản được cảm tình của đa số dân chúng. Tuy nhiên, nếu ông thật sự là một người trí thức trung thực chân chính thì phải biết câu “Nước vô đạo mà giàu và sang là điều đáng hổ thẹn” (Bang vô đạo, phú thả quý yên, sỉ dã).

Hơn nữa còn phải đủ tầm trí tuệ để nhận ra: trong điều kiện một thể chế độc tài toàn trị, một người dù tài giỏi thiện chí đến đâu cũng sẽ bị vô hiệu hóa trở thành vô dụng. Người ta có thể chê một ông bộ trưởng X nào đó kém cỏi, nhưng nếu thay ông X bằng ông Y, ông Z…, kết quả cũng chỉ là một. Suy nghĩ theo hướng này, tôi đang lo cho ông bộ trưởng Bộ Giáo dục hiện tại, người này nói năng thẳng thắn dám nhìn nhận nhiều sự thật phũ phàng của ngành mình phụ trách, nhưng khả năng có thể ông vẫn không thể chuyển hóa được tình trạng giáo dục ngày càng xuống cấp tệ hại, không khác gì tất cả các vị đồng chức vụ tiền bối của ông (tính từ 1954 đến nay).

Một kinh nghiệm xương máu mà trước đây gần 20 năm, ông bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải Đào Đình Bình đã ngậm ngùi phát biểu lớn lên giữa phiên họp Quốc hội ngày 15.6.2006 trước khi ông này bị bắt buộc phải từ chức: “Cơ chế hiện nay phải thay đổi. Nếu không thay đổi thì bộ trưởng nào ngồi vào đây cũng sẽ mắc khuyết điểm. Tôi từ chức rồi, nhưng các đồng chí sau tôi chắc chắn cũng khó vượt qua” (dẫn lại theo tạp chí Phát Triển Kinh Tế, số 191, tháng 9.2006).


Nếu ông PTT đang còn phân vân trong chuyện từ chức hay cố tranh đấu thêm để được ở lại đợt này, thì xin vô lễ nhắc ông một cái ý người ta thường dùng để khuyến cáo cho các phần tử trí thức: “Thức thời vụ giả vi hào kiệt” (Kẻ nhận thức rõ thời vụ là hào kiệt).

Và còn thêm câu nói này nữa của người xưa đã viết trong một cuốn sách cổ dành để dạy cho trẻ con tiểu học thời trước, ý rất sâu sắc, trúng vào hoàn cảnh cá nhân của ông bây giờ: “Khứ thời chung tu khứ, tái tam lưu bất trụ” (Đến lúc đi thì phải đi thôi; chần chừ ở lại cũng không được đâu - Tăng quảng hiền văn, câu 143), như thế gọi là nắm bắt được chữ thời vĩ đại của người quân tử.

Tạng người như ông PTT, tuổi đã gần 60, từng thâm nhập hiểu rõ nhiều chuyện xấu xa nội bộ, có lẽ lắm khi ông cũng đã nghĩ như cụ Nguyễn Công Trứ, “Cũng rắp điền viên vui tuế nguyệt/ Trót đem thân thế hẹn tang bồng”, và cứ “rắp” mãi mà chưa mạnh dạn thực hiện ý định quy ẩn, chắc chắn còn vì nhiều lý do phụ thuộc phức tạp khác.

Nhưng chúng ta đang sống vào thời “tiểu nhân đương đạo” (bọn tiểu nhân cầm quyền), không khéo chỉ mang tiếng không xứng chức mà chẳng làm nên được việc gì giúp ích cho dân cho nước. Với tài năng học vấn và uy tín tạo được bấy lâu nay hơn hẳn nhiều kẻ đồng liêu, nếu còn đủ tâm huyết và tấm nghị lực kiên cường, ông PTT nên theo gương nhiều nhà lãnh đạo nước ngoài, khi không còn giữ chức, họ thường lui về chăm lo việc xã hội, trứ thư lập ngôn, dạy học đào tạo thế hệ trẻ, tập trung cho công cuộc bảo vệ môi trường chống biến đổi khí hậu, thuộc một trong những vấn đề sống chết của thời hiện đại mà ở Việt Nam người dân còn khá lơ là. Trong điều kiện phát triển đặc thù của dân ta nước ta, hãy cố gắng làm như điều ông phát biểu, coi là lý tưởng cho trọn khoảng đời còn lại: “Chúng ta không cần quá giàu, chỉ cần vừa phải nhưng có cuộc sống an toàn, có nhiều tình yêu thương, giữa con người với thiên nhiên".

15.12.2022
Tác giả gởi cho viet-studies ngày 15-12-22

Nông sản màu... hồng nhưng với ai?


Nông sản màu... hồng nhưng với ai?


Trân Văn https://www.facebook.com/tiengdanbao/posts/pfbid02j7eoNXRtC1GE9m9Kbyun6kPKwvydNX3hs276cZkiz3koJwWCXiobN9Y31YbvaD7Yl ***


Bộ Nông nghiệp – Phát triển nông thôn (NN PTNT) vừa công bố thêm một số dữ liệu tích cực liên quan đến nông sản, chẳng hạn: Tháng này, xuất cảng rau trái của Việt Nam thu về khoảng 340 triệu Mỹ kim, tăng khoảng 31% so với cùng kỳ năm ngoái. Trước đó, Bộ NN PTNT loan báo đã phê duyệt “Quyết định phát triển cây ăn trái chủ lực đến năm 2025 và 2030”. Theo quyết định này, Việt Nam sẽ tập trung phát triển 14 loại cây ăn trái có kim ngạch xuất cảng cao (thanh long, xoài, chuối, vải, nhãn, cam, bưởi, dứa - khóm, chôm chôm, sầu riêng, mít, chanh dây, bơ và mãng cầu - na) [2].




Những dữ liệu như vừa đề cập dễ tạo cảm giác lạc quan về tương lai dường như sẽ tươi sáng của nông nghiệp – nông dân – nông thôn song nếu để ý kỹ hơn thì những dữ liệu dường như... nhuốm hồng ấy không đủ để che khoảng tối do nhiều dữ liệu khác tạo ra: Trong 11 tháng vừa qua. Việt Nam – quốc gia đã chi vài trăm ngàn tỉ cho chính sách tam nông (hỗ trợ nông nghiệp, nông dân, nông thôn cùng phát triển) và đang còn chi nhiều hơn nữa – chi 1,87 tỉ Mỹ kim để nhập cảng rau trái của Mỹ, Úc, Trung Quốc,... So với cùng kỳ năm ngoái, năm nay, nhập cảng rau trái từ Mỹ tăng 13,6%, từ Úc tăng 17%,.. và riêng từ Trung Quốc tăng 83%.

Khi trò chuyện với tờ Tiền Phong, ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, giải thích, sở dĩ nhập cảng rau trái từ Trung Quốc tăng đến mức gây ấn tượng sâu đậm như vậy là vì: “Điều kiện thông quan vào nước ta dễ dàng. Đặc biệt, nhờ giá rẻ và chất lượng có sự cải thiện, các loại trái cây như lựu, nho, lê, táo…hay rau củ như cà rốt, hành tây, hành, tỏi…của Trung Quốc đang được bày bán nhiều trên thị trường” (2)...

Chúc mừng nông dân Trung Quốc vì sự nghiệp của họ ổn định hơn nông dân Việt Nam, không phải vừa trồng vừa hồi hộp không rõ xuất cảng có bị nghẽn hay không và tất nhiên không phải vừa gạt nước mắt, vừa thi nhau đổ bỏ rau trái vì nông sản đột nhiên bị chặn đường sang Trung Quốc (3)!



Thỉnh thoảng, hệ thống chính trị, hệ thống công quyền và hệ thống truyền thông chính thức tại Việt Nam lại bày tỏ sự sung sướng như hóa rồ khi qua cuộc khảo sát này, chỗ xếp hạng kia xác nhận “chỉ số hạnh phúc” ở Việt Nam nằm trong nhóm “dẫn đầu thế giới”, tuy nhiên đó không phải là chuyện để bàn vào lúc này.

Nếu nhìn “hạnh phúc” ở góc độ nông dân - nông sản không mất giá, đầu ra không chỉ ổn định mà còn tăng không ngừng – thì nông dân Campuchia cũng “hạnh phúc” hơn nông dân Việt Nam. Những dữ liệu thống kê mới nhất do Hải quan Việt Nam công bố cho thấy, năm nay, Việt Nam đã chi cả tỉ Mỹ kim để nhập cảng nông sản Campuchia (gạo bắp, tiêu điều, khoai mì, cao su,...) [4].

Khi nhập cảng nông sản vừa nhiều, vừa đa dạng như thế thì nông dân Việt Nam làm gì sau vài thập niên thực hiện “chính sách tam nông”?

Cứ nhìn vào thực tế ắt sẽ thấy nông dân Việt Nam có nhiều... lựa chọn: Ly nông, ly hương để làm công nhân hoặc bán ruộng, bán vườn để đi làm thuê ở ngoại quốc. Từ xưa đến nay, dưới gầm trời này, có lẽ Việt Nam là quốc gia duy nhất vừa liên tục chi hết chục ngàn tỉ này đến chục ngàn tỉ khác để thực hiện “chính sách tam nông”, hoàn tất mục tiêu “xây dựng nông thôn mới”, vừa khẳng định “xuất khẩu lao động” – đưa nông dân và con cháu đi làm thuê ở nước ngoài là phương thức đúng đắn, hiệu quả để “góp phần phát triển kinh tế, xã hội địa phương”!

***
Các viên chức hữu trách trong lĩnh vực NN PTNT đang huyên thuyên về triển vọng xuất cảng nông sản bởi đã tìm ra con đường “xuất khẩu chính ngạch vào những thị trường khó tính” và “dư địa” cho rau trái Việt Nam còn rất lớn nếu làm thế này, đạt yêu cầu kia (5). Cứ lấy từng loại trái cây trong danh sách 14 loại cây ăn trái được xác định là có... “kim ngạch xuất cảng cao” trong “Quyết định phát triển cây ăn trái chủ lực đến năm 2025 và 2030” mà Bộ NN PTNT công bố tháng trước rồi gõ vào Google kèm thêm hai chữ “đổ bỏ” hoặc “mất giá”, tự nhiên sẽ thấy kết quả tổng hợp về chuyện nông dân khốn khổ, khốn nạn thế nào khi từng thi nhau trồng chúng!
Chuyện hồi đầu năm nay, hệ thống chính trị, hệ thống công quyền... “không nghe, không thấy” và... “không làm gì cả”, bỏ thí hàng chục ngàn gia đình nông dân ở Long An, Tiền Giang từng dốc tất cả mọi thứ họ có (sức lực, vốn liếng) vào 20 héc ta thanh long, cuối cùng thanh long “chín đỏ đồng” nhưng không bán được, phải cho... bò ăn (6) hoàn toàn không... mới!

Xây dựng kinh tế thị trường theo định hướng XHCN có thể khiến “chính sách tam nông” và “nông sản” ửng hồng nhưng đã có bao giờ sắc thái đó trở thành màu chủ đạo cho nông nghiệp – nông dân – nông thôn? ................
Chú thích

Sự kiện “Bạch chỉ cách mạng” và… Việt Nam

 

Sự kiện “Bạch chỉ cách mạng” và… Việt Nam ......

https://www.facebook.com/nguyen.manhkim/posts/pfbid0ExCGBoHF84cir39WAjmPRfjob5jxDf4YkZYTXfQ17yxFc3CEt2RqghBJjMuPnbQkl



Tôi gọi một anh sếp tòa soạn một tờ báo lớn, hỏi “Có lệnh cấm đăng vụ biểu tình Trung Quốc?”. “Biết rồi còn hỏi!”. “Cụ thể lệnh của ai?”. “Từ cấp cao nhất”…


Dò nhanh năm trong số tờ báo lớn nhất Việt Nam (Tuổi Trẻ, VNExpress, Zing, Thanh Niên và VietnamNet), tính đến 7g sáng ngày 29-11, không có bất kỳ tin tức nào về vụ biểu tình ở ít nhất 16 thành phố lớn khắp Trung Quốc. Bài viết trên Tuổi Trẻ “gần” với đề tài nhất là bài “Trung Quốc nhấn mạnh coi trọng sinh mạng người dân trong chống COVID-19”, đăng lúc 13:15 ngày thứ hai 28-11. Toàn bộ bài (hơn 800 từ) không có chi tiết nào liên quan loạt biểu tình ở Trung Quốc đang gây sốc thế giới, dù làn sóng phản đối chính quyền của dân Trung Quốc bắt đầu từ thứ sáu 25-11 và bùng nổ dữ dội vào hai ngày 26 và 27.

Đả đảo đảng cộng sản!
Đả đảo Tập Cận Bình!
Tự do ngôn luận!
Chúng tôi không muốn thấy những kẻ cai trị chúng tôi suốt đời!
Trung Quốc không cần hoàng đế!
Chúng tôi muốn tự do!
Tập Cận Bình, hãy từ chức!...

Thế giới đang nghe những tiếng thét này trên Twitter, Facebook, Telegram… Dù sự tưởng tượng đi xa thế nào, vượt giới hạn nhiều nhất có thể, cũng ít ai nghĩ rằng một đất nước mà cả tỉ người bị giam lỏng trong một nhà tù không song sắt khổng lồ lại có ngày có thể nghe được những tiếng thét khản giọng một cách dữ dội và công khai: “Tập Cận Bình, từ chức đi!”.




Nó chẳng khác gì cú đấm làm rung chuyển ngai vàng của hoàng đế Tập Cận Bình mà không bất kỳ nhân vật chính trị nào ở Trung Quốc có thể làm lung lay hoặc lật đổ sức mạnh bao trùm khủng khiếp của Tập. Hãy nhìn lại cảnh Tập “chơi nhục” Hồ Cẩm Đào trước bàn dân thiên hạ trong dịp Đại hội đảng vào tháng 10-2022 để hình dung sự ngạo mạn quyền thế khuynh loát thiên hạ của Tập.

Trong cuộc họp báo thường kỳ ngày 28-11-2022, Triệu Lập Kiên, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao, nói: “Trên mạng xã hội, có những thế lực với động cơ thầm kín liên hệ vụ hỏa hoạn với phản ứng của địa phương đối với chính sách thắt chặt phong tỏa ngăn chặn Covid-19”.

Tôi muốn nghe phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Việt Nam, trong cuộc họp báo nào đó được tổ chức sắp tới gần đây nhất, trả lời như thế nào khi được hỏi tại sao báo chí Việt Nam (tính đến ngày 29-11) đồng loạt “bạch chỉ” (giấy trắng) về cuộc “cách mạng bạch chỉ” ở Trung Quốc. Có thể hình dung rằng phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Việt Nam phải tránh, nói bâng quơ lòng vòng, theo cách như Việt Nam năm lần “kiên định” bỏ phiếu trắng tại Liên Hiệp Quốc về những gì liên quan Nga, bất luận thực tế rằng gần như cả thế giới lên án cuộc xâm lược Ukraine của Kremlin.

Tờ giấy trắng mà hàng ngàn người Trung Quốc cầm trên tay biểu thị những gì không cần nói ra hoặc không cần viết cũng thể hiện rõ nội dung và ý nghĩa của nó. Đó là sự cưỡng ép phải im lặng, trong một chế độ hà khắc và tàn bạo. Nếu phải viết ra, những tờ giấy trắng sẽ là bộ hồ sơ đàn áp nhân quyền khổng lồ có thể chất kín cả một hoặc nhiều thư viện. Ba thập niên kể từ sự kiện Thiên An Môn 1989 và đặc biệt 10 năm sống dưới ách Tập Cận Bình, không biết cần bao nhiêu cho đủ tờ giấy A4 mà dân Trung Quốc đang cầm để có thể nói cho hết “cáo trạng” dành cho Tập Cận Bình nói riêng và cho đảng cộng sản độc tài cai trị nói chung.

Ngọn lửa “bạch chỉ cách mạng” tại Trung Quốc đến từ một trận hỏa hoạn. Bắt đầu từ dây điện chập mạch trong phòng ngủ một căn hộ ở tầng 15 một chung cư tại trung tâm Urumqi (Ô Lỗ Mộc Tề, thủ phủ Tân Cương), ngọn lửa nhanh chóng bùng lên dữ dội. Thảm kịch khiến 10 người chết, trong đó có ba em nhỏ. Loạt video trên mạng cho thấy xe cứu hỏa đậu ở khoảng cách rất xa, đến mức vòi rồng xịt không tới. Người dân cho rằng chính biện pháp thắt chặt phong tỏa đã khiến người dân chung cư không thể tháo chạy và lực lượng cứu hỏa không thể đến nhanh.

Trong cuộc họp báo chiều thứ sáu 25-11 (một ngày sau thảm kịch), sếp đội cứu hỏa Li Wensheng nói rằng do đường hẹp, lại đậu đầy xe hơi, nên xe cứu hỏa không tiếp cận được sát hiện trường. Hơn nữa, “một số cư dân lại không có khả năng tự cứu”. Li Wensheng cũng phản bác “tin thất thiệt” rằng người dân không được phép rời khỏi chung cư, hoặc do cửa thoát hiểm hỏa hoạn bị khóa.




Trước thảm kịch hỏa hoạn chung cư tại Urumqi (24-11) vài tháng, ngày 18-9-2022, một chiếc xe buýt rời thành phố Quý Dương (tỉnh Quý Châu) sau nửa đêm, chở 45 người đi cách ly, đã bị lạc tay lái xuống mương. 27 người chết. Tai nạn xảy ra lúc 2:40 sáng.

Tương tự những diễn biến bi thảm của chính sách thắt chặt Covid tại Sài Gòn nói riêng và các tỉnh Việt Nam nói chung cách đây hai năm mà hẳn không ít người còn nhớ, nhiều người ở các thành phố lớn Trung Quốc, từ Thượng Hải đến Bắc Kinh, đều bị tử vong do không thể và (người thân) không được phép chở đến bệnh viện. Điểm giống nhau giữa Trung Quốc và Việt Nam là báo chí tuyệt đối không đề cập những vụ việc như vậy.

Cho đến sáng 29-11, giới lãnh đạo chóp bu Trung Quốc, trong đó có Tập Cận Bình, chưa lên tiếng gì về vụ biểu tình. Hệ thống báo chí nhà nước cũng im lặng.

Hôm qua, chủ nhật 28-11, hàng trăm sinh viên Đại học Thanh Hoa tập trung và gào thét: “Dân chủ và Thượng tôn pháp luật”. Chiều cùng ngày, ban giám hiệu Thanh Hoa tuyên bố sinh viên “được phép về quê ăn Tết sớm”. Chất rơm thành ụ tạo hiểm họa cháy là chính sách của các nhà cai trị độc tài nhưng rút củi dưới đáy nồi cũng là tuyệt kỹ cai trị của họ.

Tôi không tin cuộc “cách mạng bạch chỉ” có thể lật đổ đảng cộng sản Trung Quốc và hất văng ngai vàng của Tập. Truyền thông phương Tây khi tường thuật về làn sóng biểu tình Trung Quốc cho biết, có “hàng ngàn” người ở các thành phố lớn Trung Quốc đang xuống đường. Thượng Hải có hơn 26 triệu dân; Bắc Kinh hơn 21 triệu. “Hàng ngàn” người chỉ là những gợn sóng rất nhỏ. Giống như cuộc biểu tình cá ở Sài Gòn và một số thành phố Việt Nam hồi tháng 5-2016, vài ngàn người, trong một thành phố hơn 8 triệu như Sài Gòn, đã nhanh chóng bị đàn áp tàn bạo và bị dập tắt chóng vánh.

Dù vậy, tờ giấy trắng đã trở thành biểu tượng của một cuộc cách mạng, dù nó có thể chết yểu.

Thông điệp của nó đang được nhiều nước chia sẻ. Hàng trăm người đã tụ tập trước cổng Tòa đại sứ Trung Quốc ở London vào chiều chủ nhật 27-11. Loạt ký túc xá đại học ở Mỹ, từ Stanford đến Yale, đang lên kế hoạch tưởng niệm 10 nạn nhân chết cháy ở chung cư Urumqi. Cũng vào chủ nhật 27-11, hàng trăm người Nhật đã tập trung tại nhà ga Shinjuku vốn luôn đông người để bày tỏ việc “gửi gắm” một thông điệp đến đảng cộng sản Trung Quốc và Tập Cận Bình: Bất luận chế độ độc tài nào cũng luôn đối mặt với sức mạnh ẩn chìm của vô số tờ giấy trắng.

Ảnh: BBC, CNN, AP, Reuters

............/.

Vài kỷ niệm với Bùi-Giáng

 Vài kỷ niệm với Bùi-Giáng

Ký ức của Mai-Thảo [ chép lại từ Đại Việt tàng thư
https://www.facebook.com/profile.php?id=100064365115376 ]
********
*
Nhiều buổi chiều Sài Gòn, tôi chẳng còn có thể nhớ đích xác vào những năm nào, đâu như năm 1962, đâu như năm 1965 (nếu sai, nhờ hai anh Cung Tiến, Phạm Công Thiện nhớ lại dùm cho), tôi thường được mời tới những họp mặt ăn nhậu trên căn lầu ngăn nắp, thoáng mát của thầy Thanh Tuệ ở đường Lý Thái Tổ. Mỗi họp mặt với Thanh Tuệ, hồi đi là giám đốc của nhà xuất bản An Tiêm và còn là nhà sư trẻ tươi tắn chưa cởi áo hồi tục, thường vì một cuốn sách. Một cuốn sách mới, vừa in xong chưa ráo mực. Và trước khi gởi sách vào nắng mưa đời, họp mặt An Tiêm với thân hữu là một tiệc rượu lạc thành cho sách.
Những họp mặt vì sách và do sách đó thường có tôi, Thanh Tâm Tuyền, Phạm Công Thiện, đôi khi Nguyễn Ðình Toàn, Dương Nghiễm Mậu, Doãn Quốc Sĩ, và đương nhiên nhân vật chủ chốt là tác giả sách là Bùi Giáng. Tôi chỉ kể tới Bùi Giáng, bởi suốt thời kỳ đó, có thể nói, thầy Thanh Tuệ vì một tấm lòng liên tài đặc biệt, chỉ mê thích thơ văn Bùi Giáng, chỉ in Bùi Giáng, dành trọn phương tiện cho ưu tiên xuất bản trưóc mọi tác giả khác.
Và giai đoạn có thể đặt tên là giai đoạn Bùi Giáng này, An Tiêm đã in đêm in ngày, in mệt nghỉ, vì những năm tháng đó chính là những năm tháng đánh dấu cho thời kỳ sáng tác kỳ diệu sung mãn nhất của Bùi Giáng, cõi văn cõi thơ Bùi Giáng bấy giờ ào ạt vỡ bờ, bát ngát trường giang, mênh mông châu thổ, Bùi Giáng bấy giờ mỗi tuần viết cả ngàn trang khiến chúng tôi bàng hoàng khiếp đảm, ngôn ngữ và tư duy của Bùi Giáng bấy giờ hiển lộng tới không bến không bờ, vô cùng vô tận, và tài năng ông cũng vậy.



Bùi Giáng chất ngất một trời chữ nghĩa, Bùi Giáng trùng trùng một biển văn chương. Vậy mà mỗi lần gặp thi sĩ hồi đó, cảm tưởng bao giờ cũng giữ được là đã gặp một Bùi Giáng rất nhàn rỗi, rất rong chơi.
Bước chân vào nhà Thanh Tuệ chúng tôi đã thấy Bùi Giáng ngồi trước đó, tươi cười, ung dung, trong cái phong thái của một người nhàn nhã nhất thế giới, chẳng có một dấu vết nào của một người viết đang gió táp mưa rơi trên ngàn ngàn trang sách.

Có như Bùi Giáng trước sau vẫn đang chập chờn với đời như một cánh bướm, lững thững với đời như một áng mây.
Có như Bùi Giáng, cái áo vải cũ, râu tóc để mặc, điếu thuốc trên tay, chén trà trước mặt, vẫn chỉ ngồi chơi thảnh thơi ngày ngày với An Tiêm như thế.

Sau này, sống với Bùi Giáng nhiều hơn, tôi cũng chỉ thấy Bùi Giáng như hồi đầu thấy ở An Tiêm. Trong một phiêu hốt, một ung dung chưa từng thấy. Có như, trọn một đời cái đầu của thi sĩ không một chút nào dành cho suy nghĩ, bàn tay thi sĩ không một phút nào dành cho cây bút. Có như trang giấy trắng, mặt bàn viết là những vật thể xa lạ chẳng bao giờø ông biết tới.

Vắn tắt là Bùi Giáng chẳng làm gì hết, chẳng ai một lần nhìn thấy Bùi Giáng đang làm gì hết. Mà hoàn toàn phiêu bông, hoàn toàn rong chơi.




Vậy mà cái sức viết hồi đó đến như Bùi Giáng là tột đỉnh, là không tiền khoáng hậu. Vậy mà cái lực viết đến như Bùi Giáng và thấy Bùi Giáng là ngàn người không một, là phi phàm, là vô địch rồi.

Một lần, tôi đem cái điều khó hiểu này ra hỏi một người cũng làm thơ thật nhiều, cũng làm thơ rất đều tay là Thanh Tâm Tuyền. Tác giả Liên Ðêm Mặt Trời Tìm Thấy lắc đầu cười: “Chịu không giải thích được. Chỉ biết Bùi Giáng khác. Với tôi. Với hết thẩy. Là cái chỉ có một. Với tôi là từng bài thơ. Nói đến từng bài thơ Bùi Giáng, bài thơ này bài thơ kia của Bùi Giáng lại là chuyện tức cười lắm lắm. Bùi Giáng là cái hiện tượng dị thường của một suối thơ ăm ắp không ngừng. Ðọc thơ Bùi Giáng cũng phải đọc như thế. Ðứng trên đơn vị từng bài. Bùi Giáng đặt tựa cho từng bài là ngắt thơ ra, ngắt chơi ra vậy thôi. Nói đến mấy ngàn bài thơ Bùi Giáng là đúng. Mà nói thơ Bùi Giáng chỉ có một bài, vô tận vô cùng là đúng hơn. Ngủ ra thơ, thở ra thơ, đi ra thơ, đứng ra thơ. Chứ không phải nghĩ ra thơ, làm thơ. Ta cứ tạm hiểu cái trạng thái thơ kỳ lạ khác thường ở Bùi Giáng là như vậy.”

Sự ngược nghịch giữa cái rong chơi một đời của Bùi Giáng với cái lực thơ, cái số thơ, cái lượng thơ khủng khiếp làm ra, tôi đem hỏi thêm nhà xuất bản hằng ngày sống cùng Bùi Giáng, rồi đến chính thi sĩ, cũng không được sáng tỏ gì hơn ngoài suy diễn có tính chất phỏng đoán của Thanh Tâm Tuyền. Thầy Thanh Tuệ cũng chỉ lắc đầu cười. “Tôi cũng lấy làm kỳ”, Thanh Tuệ nói. “Anh lang thang suốt ngày, chẳng thấy lúc nào ngồi viết hết. La cà hết nơi này đến nơi khác, uống rượu say ngất rồi về lầu lăn ra sàn ngủ, nhiều ngày bỏ cả bữa ăn. Ðêm cũng không thức, chỗ nằm tối thẳm. Tôi in không kịp, nói ảnh tạm ngừng thì ảnh ngừng. Nói có máy, có giấy, nói buổi sáng buổi chiều ảnh đã tới ném bịch xuống cả năm, bảy trăm trang. Cứ thế đem sắp chữ thôi, đâu có thì giờ đọc.
Ðiều kỳ lạ là không riêng một thể loại mà thể loại trước tác nào anh cũng có ngay sách, dễ dàng và nhanh mau vô tả. Từ thơ đến văn. Từ một cuốn tiểu luận về Camus đến một cuốn tiểu luận về Nguyễn Du. Từ dịch thuật tiểu thuyết đến phê bình triết học. Tất cả như đùa như chơi vậy.”
Nhà An Tiêm suốt mấy mùa sách, hầu như không thở được nữa trước cái viết tràn bờ của Bùi Giáng, điều này ai cũng biết.


Rồi tôi rủ Bùi Giáng tới quán. Ðãi ông uống rượu. Vặn hỏi chính thi sĩ. Ðể cũng chỉ được Bùi Giáng cười cười thích thú trước tìm hiểu có vẻ ngớ ngẩn của tôi. Ông không chịu giải thích, chừng như ông không có gì giải thích, sự thành hình tác phẩm nơi Bùi Giáng cuối cùng vẫn là một bí ẩn hoàn toàn trong cái vùn vụt, cái bất tuyệt thao thao, cái chớp mắt đã là của nó. Cười cười, ông đốt điếu thuốc, cầm lấy ly rượu: “Vui thôi mà”.

Ừ vui, ba chữ “vui thôi mà” là câu trả lời mơ hồ nghịch ngợm duy nhất của Bùi Giáng trước mọi tìm hiểu của lực thơ và số lượng thơ không thể tưởng tượng được ở nơi ông, cõi thơ vô bờ của ông trăm phương nghìn ngã mênh mông và chính ông là hiện tượng thân của mênh mông nghìn ngã trăm phưong ấy.

Bùi Giáng nói vui thôi mà. Quả vậy, thơ ông vui cực kỳ. Con châu chấu, con chuồn chuồn. Con chuồn chuồn, con châu chấu. Rừng Marylyn. Biển Brigitte Bardot. Ngành Novak. Ðóa John Keats. Ngành Mật niệm. Ðóa U Linh. Hồng Lĩnh Hạc Lâm. Quỳnh Lai Thị Xứ. Thơ đốt pháo bông, ngôn ngữ triệu triệu, như chữ thần diệu:
Người nằm ngủ thấy gì
hấy rất nhiều nắng lạ
Giấc ngủ đầy nắng, đầy nắng lạ. Bùi Giáng nói vui thôi mà. Thơ ông vui thật. Từ cánh tay áo rộng, thơ bay. Từ trí tuệ gió lộng, thơ phất. Nghìn thu cổ lục. Ngày Hy Nga. Ðêm bé chị. Mọi trên ngàn. Sóng Hồng Hoang. Thềm dục vọng. Thơ ghé thăm đá, thăm bàn ghế, thăm bún bò, thăm lá.
Ghé thăm trái mận ban đầu
Bình minh bắt gặp nguyên màu ban mai
Tiếng thơ sáng rỡ, chói lọi, kỳ ảo, cánh rừng ngôn ngữ ấy suối reo, chim hót, hoa nở, cây ào ào sóng vỗ, sóng từng từng xanh cây, beo gấu rởn nghịch, con chuồn chuồn hóa thân, con châu chấu suy tưởng, những môi nhỏ hằng ngày, gì cũng là thơ, thảy đều biến dạng.
Thơ Bùi Giáng vui thật. Một vĩ đại vui. Hãy đọc thơ ấy, như cùng ông đi vào một trận vui lồng lộng. Ðừng cần tìm hiểu. Ðừng cần giải thích. Hãy đọc lại Mưa Nguồn, Bài Ca Quần Ðảo:
Xin chào nhau giữa con đường
Mùa Xuân phía trước, miên trường phía sau
Sẽ thấy cái vẫy tay chào lấp lánh của thi sĩ. Cái sự “vui thôi mà” trước sau ông chỉ nói vậy, ba chữ này tôi ao ước được thấy khắc vào mộ chí ông khi ông mất đi, ông và giữa con đường vui, không dưới không trên, không đầu không cuối gì hết. Giữa và mùa xuân phía trước, miên trường phía sau.

Thơ là người. Ngoài đời Bùi Giáng cũng thật vui. Thời kỳ Thanh Tuệ chấm dứt, nhà xuất bản An Tiêm tạm ngừng hoạt động, Bùi Giáng gặp lại Thanh Nam, Viên Linh, Vũ Khắc Khoan và tôi ở toà soạn tuần báo Nghệ Thuật và những kỷ niệm chúng tôi có với thi sĩ thời gian này vẫn là những kỷ niệm vui.



Lúc này, thần thái ông ấy không còn được rạng rỡ như mấy năm về trước. Cuộc phiêu bồng qua đời sống của ông kỳ dị và tận cùng hơn. Mái tóc ông đổi màu. Mấy chiếc răng cửa bị gãy, nụ cười trẻ thơ vừa móm mém. Cặp ma-sát sâu hóm xa khuất dần với mọi hình hài thực tế. Những con đường trên đó ông đi, cái túi vải thơ nào, những ngã tư ông ngừng lại, tách thoát với nhân thế, tất cả ở Bùi Giáng phơi hiện dần dần một hủy hoại khô khốc, ấy là tôi chỉ biết nhìn thấy ông một cách “hình hài” như vậy, nhưng “vui thôi mà” thì vẫn là rất vui.

Ông vào tòa soạn, ngồi xuống ghế, nhìn mọi người, cười trẻ thơ, thường nói khát quá và xin một chai bia uống. Ông uống từng ngụm nhỏ, nói thích chai bia lớn vì uống được nhiều hơn, châm thuốc hút, những ngón tay vụng về lóng ngóng. Uống cạn chai bia, cái túi vải đeo lên và bỏ đi. Ðó là cái đến cái đi êm ả của Bùi Giáng. Nhiều lần không thế. Ông ra tắm ở cái máy nước trước tòa soạn, thản nhiên trước người qua kẻ lại, quần áo lướt thướt đi qua đường, một đám con nít tròn mắt đi theo. Một lần khác, chúng tôi đi ra ngoài một lát trở về, thấy ông nằm ngủ ngon lành trên hai cái bàn viết kê liền lại. Giấc ngủ dài, quên đời, quên hết, mặc hết, phải đánh thức dậy. Những lần đó, ông ngồi im lặng, bất động, thầm thì “vui thôi mà” rồi lặng lẽ bỏ đi, cái bóng dáng gãy đổ, gầy guộc trong chiều xuống.

Chính là trong cái tình trạng suy nhược đã trầm trọng quá chừng và tiều tụy quá thể này của Bùi Giáng mà chúng tôi bắt đầu cảm thấy quan tâm thực sự đến thi sĩ. Ðến sức khỏe ông, ngày mỗi cạn kiệt. Ðến cách sống ông ngày mỗi tiều tụy. Ðến tâm thức ông, ngày càng bất định.
Cuộc vui của ông Bùi Giáng tuyệt vời nhưng chẳng thể phiêu bồng mãi mãi. Phải làm một cái gì về ông. Ðể ghi nhận lại. Về thế nào là cái tiếng thơ trác tuyệt của Bùi Giáng, cõi ngôn ngữ đạt tới hoang đường kỳ ảo của Bùi Giáng. Trong khi còn gần ông. Trước khi ông chẳng gần, chẳng chịu sống cùng ai nữa.


Số đặc biệt về thiên tài thi ca Bùi Giáng phải chờ đến hơn một năm sau, tờ Nghệ Thuật đình bản, tôi sang trông coi tờ Văn chung với Nguyễn Xuân Hoàng mới thực hiện được. Cũng nhờ số Văn này mà tôi mới nhìn thấy và hiểu được sự không hiểu của tôi nói ở trên là sự ngược nghịch giữa Bùi Giáng tháng ngày rong chơi với Bùi Giáng một tuần lễ cả ngàn câu thơ, cả ngàn trang sách. Số Văn ấy, phần nhận định nhờ Thanh Tâm Tuyền, Ninh Chữ, Tuệ Sỹ, Trần Tuấn Kiệt… viết. Bài phỏng phấn Nguyễn Xuân Hoàng thực hiện. Phần giới thiệu những bài thơ mới nhất là tôi. Chưa biết kiếm tìm Bùi Giáng ở đâu, thi sĩ bất ngờ ghé thăm tòa soạn. Ông ấy chỉ còn là da bọc xương trong quần áo thùng thình, mái tóc dài đạo sĩ, cái túi vải còn thêm cây gậy. Kéo ông ra trước báo quán chụp chung tấm hình làm kỷ niệm rồi tôi hỏi xin ông những bài thơ mới nhất. Ông gật. Tưởng lấy ở túi vải ra. Hoặc nói về lấy, hoặc nói hôm sau. Tất cả đều không đúng. Ông hỏi mượn một cây bút, xin một xấp giấy, một chai bia lớn nữa, đoạn ngồi xuống, và trước sự kinh ngạc cực điểm của chúng tôi, bắt đầu tại chỗ làm thơ. Ông không chép lại thơ đã làm. Ông làm thơ tại chỗ. Lần đầu tiên tôi thấy Bùi Giáng viết, thoăn thoắt, vùn vụt, nhanh không thể tả.

Như thơ không thể từ đầu, từ tim chảy xuống, lâu quá, mà ngay từ ngọn bút từ đầu ngón thôi. Làm thơ ứng khẩu, làm thơ tại chỗ, nhiều người cũng làm được. Nhưng là thơ thù tạc, và chỉ năm bảy câu một bài thôi. Bùi Giáng khác. Chai bia còn sủi bọt, ông ngồi viết không ngừng, tự dạng nắm nót chỉnh đốn, chỉ một thôi đã xong hơn hai mươi bài thơ, chúng tôi cầm lên coi, thấy bài thơ nào cũng khác lạ, cũng thật hay, cũng đích thực là từng hạt ngọc của cái thơ thượng thừa Bùi Giáng. Lần đó, tô đã hiểu tại sao Bùi Giáng cứ cánh bướm rong chơi, cứ phiêu bồng lãng du mà vẫn có ngay nghìn câu một buổi. Ðúng là ngủ ra thơ, thở ra thơ, uống la-de, hút thuốc lá ra thơ. Mà thơ không ai sánh bằng, thơ không ai đuổi kịp. Ông uống cạn chai la-de, lập lại ba tiếng bất hủ “vui thôi mà” rồi đứng lên từ biệt.
.....

Mấy tháng cuối cùng trước biến cố 1975, tôi không thấy Bùi Giáng trong đời sống tôi nữa. Chỉ tỉnh thoảng nghe thấy ông vẫn lang thang đây đó, một quán này, một bãi hoang kia, ngủ bất cứ ở đâu, dưới trời sao, ở một gầm cầu, dưới một mái hiên. Có lúc thấy nói ông đeo một xâu chuỗi toàn dày dép và quần áo phụ nữ quanh cổ như một vòng gai quái dị, đám con nít reo hò chỉ trỏ người điên, người điên. Có khi nghe thấy, ông ẩn lánh ở ngôi chùa vùng ngoại vi thành phố, ăn chay niệm Phật cả ngày không nói.
Ở tình trạng này, anh em chúng tôi, những bạn bè một thời thân thiết với Bùi Giáng, từng đã chén thù chén tạc với Bùi Giáng bao lần trên căn gác đường Lý Thái Tổ của nhà xuất bản An Tiêm, nhận sách tặng của Bùi Giáng, ở với ông và trời thơ trác tuyệt của ông, chúng tôi biết chúng tôi chẳng làm gì cho Bùi Giáng được nữa. Chẳng phải bỏ ông. Ông cũng không bỏ. Chỉ là ông đã đi khỏi, đi xa, vào một trời đất khác.

Hai câu thơ hay tuyệt hay vào tập cho tập Mưa Nguồn:
Xin chào nhau giữa con đường
Mùa xuân phía trước, miên trường phía sau
đã mang một ý nghĩa khác. Lời chào như một xa cách vĩnh viễn. Một bỏ đi. Một vĩnh viễn. Cái kho tàng chữ nghĩa phong phú vô tận ở đó Bùi Giáng vừa tạo dựng nên cái thế giới ảo huyền của mình vừa phá hủy tan tành cái thế giới ấy, kho tàng ấy thi sĩ không thèm sử dụng nữa, và chúng tôi chẳng còn con đường nào tới được với ông.

Bùi Giáng đã đem lại cho cuộc đời biết bao nhiêu châu ngọc. Bằng tài thơ trác tuyệt. Bằng cõi ngôn ngữ ảo diệu, không tiền khoáng hậu. Có ông, thi ca mới đích thực có biển có trời. Từ ấy, thi ca mới không cùng không tận. Ðọc lại Mưa Nguồn, đọc lại Ngàn Thu Rớt Hột, Bài Ca Quần Ðảo, tôi còn muốn bật cười với thơ Bùi Giáng. Vui thôi mà. Ðúng vậy, vui thôi, có khác gì đâu. Mất Bùi Giáng , thơ ta lại trở về với cái hữu hạn đời đời của thơ. Nhiều người bảo ông chỉ là một thằng điên. Tôi chỉ muốn nghĩ thầm cho tôi là nếu có thêm được ít người điên như Bùi Giáng, thơ ca ta văn học ta còn được lạ lùng được kỳ ảo biết bao nhiêu.


Mai Thảo
*
Nguồn: Internet. /////////////