Quyền xả của ông, quyền… chết của dân
Ông Doãn Mạnh Dũng là
Chuyên gia độc lập về biến đổi khí hậu, Phó chủ tịch Hội khoa học kỹ thuật và
kinh tế biển TP.HCM, kiêm Tổng thư ký Hội.
|
|
|
Ông Doãn Mạnh Dũng. Ảnh: Duy Chiến
|
Quyền
“bấm nút xả lũ trong tay ông thủy điện”
Thưa ông,
những trận lũ lụt ở miền Trung đang ngày càng dày đặc hơn và hậu quả khủng
khiếp hơn. Ngoài chuyện thiên nhiên đang ngày càng “khó ăn khó ở” thì còn
nguyên do từ đâu nữa không?
Có ba nguyên nhân chính
khiến tình hình lũ lụt ở miền Trung ngày càng gay gắt, ác liệt.
Thứ nhất là chiến lược phát
triển về hướng Tây của các tỉnh miền Trung, tức khai thác rừng phát triển SX
trên đất rừng.
Thứ hai, làm con đường Hồ
Chí Minh chạy lưng chừng dãy Trường Sơn chẳng khác chi con đê dài ngăn nước từ
trên cao đổ xuốngmà các giải pháp kỹ thuật không đồng bộ.
Thứ ba, quản trị xả lũ kém.
Mạnh “ông” nào “ông” nấy xả cùng thời điểm khiến cho lượng nước đổ về hạ nguồn
ồ ạt.
Ba nguyên nhân này đã gây
ra tình trạng lũ lụt khủng khiếp mà trong lịch sử chưa hề xảy ra, gây thiệt hại
rất nặng nề. Và nguy cơ với tương lai còn lớn hơn nữa nếu không có giải pháp
khắc phục sớm.
Ở đây, ta cần nhấn mạnh một
nguyên lý, nước là nguồn tài nguyên quý giá nhưng cũng là hiểm họa khủng khiếp
nếu chúng ta không biết cách sử dụng hiệu quả!
Ông có
bằng chứng gì cho nhận định của mình trong khi nhiêu chuyên gia khác và dư luận
xã hội đang “soi” vào hệ thống thủy điện?
Tất nhiên hệ thống thủy
điện không thể vô can nếu không nói là “kẻ” trực tiếp gây ra! Nhưngtrước hết
tôi sẽ nói các vấn đề tôi vừa nhận định ở trên.
Tư duy tiến về hướng tây
rất phổ biến ở các tỉnh khu vực miền Trung từ Quảng Bình cho tới tận vùng Đông
Nam Bộ. Tôi đã nghe trực tiếp nhiều vị lãnh đạo cao cấp của các tỉnh nói công
khai. Anh hãy thử lên cửa khẩu Bờ Y (tỉnhKon Tum) xem, đây là ngã ba biên giới
Việt Nam – Lào – Campuchia. Phía Việt Nam rừng đã bị phá sạch trong khi phía
Lào và Campuchia rừng còn nguyên!
Hoặc đi tàu lửa Bắc – Nam
đến Quảng Bình, qua sông Gianh thì đường sắt không còn đi dọc ven biển
nữa mà trở lên hướng Tây. Ngồi trên xe lửa bằng mắt thường thấy rất rõ rừng
chẳng còn nữa. Sát chân núi là những nương rẫy trồng ngô,khoai. Rõ ràng là việc
phá rừng đã vượt ra khỏi tầm kiểm soát khi chưa có chiến lược giải quyết công
ăn việc làm cho người dân. Tôi đã nghe nhiều diễn đàn công khai nói về chuyện
này.
Nước ta có con đường huyết
mạch là QL1A chạy dọc ven biển, còn con đường Hồ Chí Minh thì chạy lưng chừng
dãy Trường Sơn. Hệ thống đường này như con đê chắn ngang dòng nước đổ từ trên
cao xuống. Nước chạy dọc con đê công phá rất lớn vào những điểm yếu và tập
trung đổ xuống …
Ngoài ba nguyên nhân nói
trên, thì nguyên nhânthứ tư chính là thủy điện. Thủy điện không vô can mà chính
là nguyên nhân trực tiếp gây ra thảm họa.
Hệ thống này đang được quản
trị rất kém, nằm trong tay những “ông” DN đầu tư và xem nguồn nước như của
mình. Không ai có thể kiểm soát được. Điều vô lý nhất là, như tôi đã nói, tài
nguyên nước có mặ tlợi và mặt hại, “ông” thủy điện chỉ quan tâm khai thác mặt
lợi, còn mặt hại “ông” xả ra mặc cho bao nhiều người dân ở hạ lưu gánh chịu,
Nhà nước phải lo lắng!
Hiện nay chẳng ai được sờ
vào nút bấm xả lũ cả. Quyền bấm nút trong tay những“ông” chủ thủy điện không hề
biết tới hậu quả thật là vô lý và nguy hiểm!
Quyền xả
là của “ông”
Theo ông,
việc cần phải làm ngay là gì?
Cần phải ngăn chặn ngay
kiểu quản trị không hiệu quả như lâu nay! Việc xả nước từ các đập thủy điển cần
phải được quản lý tập trung bằng Hội đồng xã lũ. Hội đồng này là những đại diện
cho quyền lợi của nhân dân ở vùng hạ lưu.
Ví dụ sông Ba, sông Thu Bồn
hay sông Côn đi qua địa phương nào thì địa phương đó có đại diện trong Hội
đồng. Phía sau hội đồng là các chuyên gia cung cấp tình hình khí tượng thủy văn
và thống kê để Hội đồng quyết định thời điểm “bấm nút” xả.
Vào mùa mưa, nước tràn về,
căn cứ vào tình hình và dự báo, Hội đồng sẽ quyết định nhà máy nào phải xả
trước bao nhiêu mét. Cứ lần lượt như vậy, các nhà máy phải xả trước khi lũ tràn
về để đảm bảo an toàn cho nhân dân ở hạ lưu…
Hội đồng xả lũ làm việc
theo nguyên tắc lấy an toàn của nhân dân làm đầu và chịu trách nhiệm với nhân
dân và pháp luật.
Nhưng có
vẻ như lâu nay chính quyền các địa phương cũng rất quan tâm và thường có chỉ
đạo cho việc xả lũ ở các nhà máy thủy điện chứ không phải phó mặc cho các ông
chủ?
Việc từng tỉnh quan tâm chỉ
đạo như lâu nay không thể có hiệu quả vì hệ thống thủy điệndày đặc nằm trên
nhiều địa phương. Chính quyền các tỉnh không thể phối hợp được với nhau. Và
việc xả lũ là quyền của các “ông” chủ nhà máy. Từng tỉnh phải “đề nghị” hoặc“yêu
cầu”, nên việc vận hành chung thiếu đồng bộ.
Trong khi đó, ông chủ nào
cũng muốn tích trữnước, đợi sát nút mới xả thì thiệt hại,chết người là phải! Và
“ông” này xả mà “ông” kia không xả hoặc nấn ná thêm thờigian là cũng đủ chết
dân rồi!
Nếu vận hành mô hình Hội đồng như ông nói,nhưng
các dự báo không chính xác, dẫn đến quyết định không chính xác thì cũng sẽ gây
thiệt hại lớn cho nhà đầu tư thưa ông?
Giả sử có rủi ro như vậy
thì DN phải chịu! Phải lấy lợi ích của người dân lên hàng đầu. Bởi vì liên quan
đến mùa màng, nhà cửa, hoa màu và tính mạng của nhân dân cùng hàng loạt cơ sở
hạ tầng của các địa phương. Chuyện rất lớn!
So với lợi ích đó, thì số
các DN thủy điệnlà thiểu số. Với lại, so ra nếu giảm lợi nhuận trong mùa mưa lũ
nhưng đảm bảo an toàn cho dân cư và cơ sở hạ tầng tích lũy làm ra biết bao công
sức thì lợi ích này vẫn lớn hơn nếu không nói là vô giá.
Mặt khác, đảm bảo an toàn
cho nhân dânhạ lưu nghĩa là giữ được sự ổn định trật tự xã hội. Không thể chỉ
vì chăm lo cho lợi ích của nhà đầu tư mà gây hiểm họa cho người dân.
Chẳng phải duy trì tình
trạng như hiện nay thìNhà nước cũng vẫn phải nơm nớp lo sợ mỗi khi mùa mưa đến
như mấy năm nay đó sao!
Đừng để no vài bữa mà nhà
bay sạch
Vậy còn
với ba nguyên nhân khác như ông nói ban đầu, cần hướng khắc phục như thế nào?
Đây là dịp để chúng ta nhìn
lại các chiến lược phát triển kinh tế và có sự lựa chọn, thay đổi đúng đắn hơn.
Chúng ta vẫn đang có nhiều cơ hội để khắc phục những sai lầm như lâu nay. Nói
một cách hình ảnh,để giải quyết công ăn việc làm và bảo đảm đời sống của nhân
dân bằng cách “phát triển theo hướng tây”, tức phá rừng, khai hoang để SX trên
đất rừng thì chẳng khác chi rút tranh, rút củi trên mái nhà để nấu cơm vậy! Có
thể được ăn no vài bữa nhưng căn nhà sẽ bay sạch, chẳng còn chỗ trú ngụ nữa!
Hội nghị BCH TƯ lần thứ 4,
khóa X đã xác định chiến lược tiến ra biển, phát triển kinh tế biển, đảm bảo
thu nhập từ kinh tế biển đạt 53% GDP là rất đúng đắn,khôn ngoan.
Đây là dịp để các tỉnh miền
Trung khởi động chiến lược này, thay thế cho “tiến về hướng Tây” như lâu nay.
Có như vậy chúng ta mới giữ được rừng. Một số ít nhân dân ở lại rừng được Nhà
nước đảm bảo thu nhập để sống và giữ gìn, bảo vệ rừng nghiêm ngặt.
Còn hệ thống đường Hồ Chí
Minh chạy dọc lưng dãy Trường Sơn, cần phải xây dựng nhiều cầu để thoát nướcchứ
cống không thể tải nổi. Việc này tốn kém lắm, cần làm dài lâu. Trong tư duy
chiến lược về xây dựng hạ tầng giao thông miền Trung,theo tôi phải xây dựng
mạng lưới đông tây trước, tức mạng lưới xươngcá chạy dọc theo dòng chảy của
nước, sau đó kết nối với trụcbắc – nam. Làm như vậy vừa khai thác có hiệuquả và
tránh được cản trở dòng chảy từ Trường Sơn đổxuống. Lũ lụt sẽ được hạn chế dần.
DUY CHIẾN (THỰC HIỆN)
