Lương tâm nhà văn mất hút sau quầy mậu dịch
Hữu Lý
phỏng vấn Nguyễn Hoàng Đức
PV: Thưa anh Nguyễn
Hoàng Đức có phải hôm nay chúng ta sẽ bàn đến tầm nguyên lý của nhà văn mậu
dịch? Tôi hồi hộp quá!
NHĐ: Hồi hộp là
đúng. Chính tôi cũng đang hồi hộp. Nguyên lý có thể coi như sự vận động xuyên
suốt của vạn vật và vũ trụ. Nói về nhà văn mậu dịch Việt Nam, một lực lượng
chính qui của văn hóa còn rơi rớt lại của thời bao cấp tem phiếu, không thể hồ
đồ võ đoán mà chúng ta phải bàn về nó dựa trên thước đo, như người Việt nói
“muốn tròn thì phải có khuôn, muốn vuông thì phải có thước”. Cuộc bàn luận hôm
nay có thể nói không quá , chúng ta đã có dịp lao lên đỉnh cao nhất của thước
đo nhân loại áp dụng vào giá trị văn học mậu dịch. Một anh bạn tôi thuộc ngành
âm nhạc chuyên nghiệp nói, phải đi một chặng đường đủ dài nào đó người ta mới
có thể thăng trầm để leo đến cao trào. Một vài bài thơ ngắn cũn giống một đoản
ca dù có đem trình diễn ở nhà hát thì cũng không cách chi leo đến cao trào, chỉ
có một tổ khúc mới có thể có cao trào mà thôi. Hôm nay, sau một chặng đường đối
thoại, tự nhiên độ dài đó đã dẫn chúng ta lên đỉnh cao trào cao bậc nhất hành
tinh.
PV: Hệ trọng
thế ư?
NHĐ: Không hệ
trọng sao được, vì nó liên quan không chỉ tới con người, mà liên quan đến nhà
văn, rồi hàng nghìn nhà văn.
PV: Vậy thì
anh còn chờ gì nữa mà không bắt đầu lên cao trào đi.
NHĐ: Triết gia
trong tốp bậc thầy thế giới Hegel đã viết một cuốn sách “Ông chủ và đầy tớ”
(Master – slave), đã bàn rất nhiều, rất kỹ về sự phân biệt giữa ông chủ và đầy
tớ. Đặc biệt ông đã phát hiện ra sự phân biệt có tính nguyên lý:
1- Kẻ nào chú mục
về danh dự hơn sẽ là ông chủ.
2- Kẻ nào chú mục
vào việc giữ gìn đời sống hơn sẽ là đầy tớ.
Hegel lý giải: Kẻ
để ý danh dự hơn sẽ không sợ chết, nó có thể đổi mạng nó lấy danh dự. Nghĩa là
giữa danh dự và sự tồn vong của thể xác, nó ưu tiên chọn danh dự, vì thế nó là
ông chủ.
Kẻ để ý đến sự
sống chết của thân xác sẽ không dám xông pha hiểm nguy, nó buộc phải là đầy tớ.
Ở đây sẽ xuất
hiện cái gọi là “cơ số danh dự”, chẳng hạn một bọn đầu trộm đuôi cướp đều ngang
tàng không coi cái chết là gì, nhưng thằng không sợ chết nhất, tức là muốn có
nhiều danh dự nhất, sẽ là đầu lĩnh. Trong cuộc sống cũng vậy, tất cả những ai
có khả năng phiêu lưu, bất chấp hiểm nguy cho bản thân, coi thường sống chết,
sẽ thường là ông chủ. Còn kẻ không dám coi thường mạng sống phải làm nô lệ.
Mở rộng hơn,
những người tham gia tập thể hay đám đông, là những người mưu cầu sự an toàn
cao cho mình, người ta có câu “ba quân dễ kiếm, một tướng khó tìm”, gia nhân
bao giờ cũng đông hơn ông chủ, và tâm khí tham gia vào đám đông nói chung là
của đám người hầu con ở. Hay nói như người Trung Quốc, đó là “tiểu nhân đồng
nhi bất hòa” hoặc đám đông vô lại.
Triết học nói
chung cho rằng: đám đông là không có cá tính! Không có lương tâm! Không phải
chịu trách nhiệm về lương tâm! Một vụ giết người nếu tìm ra đích danh thủ phạm
thì tòa án mới có thể xử tội, nhưng nếu tội ấy là của một tập thể hay dân tộc
thì không thể nào xử được.
PV: Như vậy,
thì đám đông cũng không có danh dự?
NHĐ: Không thể
khác được! Hegel còn phân tích: một anh lái xe và ông chủ cùng ngồi trên một
chiếc xe sang trọng, thì làm sao phân biệt ai là ông chủ, ai là đầy tớ? Và ông
nói: căn cứ vào tính mục đích. Ông chủ là người sử dụng chiếc xe, ông tùy ý bảo
đầy tớ lái chỗ nọ chỗ kia. Trái lại đầy tớ thì không thể tùy ý đi theo ý mình,
anh ta chỉ là người thụ động ngồi trên xe.
Cỗ xe văn học
cũng vậy, nó không phải của nhà văn mà là của nhà nước. Nhà nước nuôi nấng chu
cấp tem phiếu và cả mặt báo cho nhà văn thi thố chỉ là cách trả lương cho lái
xe bảo họ đánh đến chỗ này chỗ kia.
Văn học của chúng
ta nói chung rặt công nông binh trình độ văn hóa cấp ba, nếu học qua đại học
thì là văn hóa cấp bốn nâng cao, mấy trăm nhà thơ lao vào viết trường ca chẳng
hề có nhân vật có khác nào mì mậu dịch không người lái, có một hai nhà văn nổi
tiếng lệch trời, leo lên tiểu thuyết mi ni đã cạn vốn trơ cả đáy, thử hỏi đó có
phải trình độ của “lái xe” không?
Anh có thấy tác
phẩm nào của Việt Nam
PV: Hình như
hiếm lắm! Tôi nhớ không nhầm thì chính nhà thơ thần đồng Trần Đăng Khoa nói
rằng: văn học Việt Nam
NHĐ: Danh dự là
bước nhảy vọt của văn học cận đại so với văn học cổ điển.
PV: Tôi tưởng
những văn học xưa kia, hay đặc biệt với Hăm-let hay Romeo và Juliet của
Sếch-xpia, người ta đã đề cập đến danh dự và những cuộc đấu kiếm về danh dự rồi
chứ.
NHĐ: Đúng vậy,
nhưng đó chỉ là những cuộc đấu kiếm mà phần thắng bao giờ cũng nghiêng về những
kẻ vũ phu. Nhưng khi khẩu súng lục ra đời thì khác hẳn, người phụ nữ nhỏ bé yếu
ớt cũng đòi quyền đấu súng để có danh dự. Và thi hào Puskin chẳng hạn, ông
không chỉ là người sáng tác ra những cuộc đấu súng của danh dự, mà ông đã trở
thành chính “nhân vật” đấu súng để đi đến cái chết. Người ta bảo “quả nào sinh
trái nấy”, nhà văn hội đồng của chúng ta liệu có hạt giống danh dự để ra quả
danh dự không?
PV: Thì bên
trên chúng ta đã bàn rồi “đám đông không có tránh nhiệm về lương tâm và danh
dự”.
NHĐ: Nhiều nhà
văn của chúng ta còn mắc bệnh hứa hão!
PV: Hứa hão là thứ thuộc về mọi người, đặc biệt
là lãnh đạo chứ. Người Việt có câu “miệng quan trôn trẻ” mà.
NHĐ: Sau khi hứa
hão người ta lại còn tự hào rằng mình khôn ngoan.
PV: Sao lại
còn khôn ngoan? Hứa xong được, lờ đi là tốt rồi, còn tự hào khôn ngoan làm gì?
NHĐ: Người ta tự
hào rằng đã cho kẻ khác cắn lưỡi câu hờ mà vẫn tưởng được cấp tem phiếu đợi chờ!
Rồi khi được hỏi người ta thường hay đổ tại “để tôi hỏi thuộc cấp xem!”
PV: Thì đấy
chẳng phải bản chất của đám đông sao, nó là nơi cho người ta cả sự an toàn, cả
sự vô trách nhiệm mà. Này nếu để chọn một hình ảnh về tập đoàn nhà văn mậu dịch
anh sẽ chọn hình ảnh nào? Liệu tập đoàn nhà văn mậu dịch có đổ vỡ như Vinashine
không?
NHĐ: Đổ vỡ thì
chắc rồi chỉ có điều tầm vóc đổ vỡ rất khác nhau.
PV: Khác thế
nào?
NHĐ: Tập đoàn
Vinashine đổ phá sản dăm – bảy tỉ USD, còn tập đoàn nhà văn đổ chỉ là một đống
giấy vụn gồm những bài thơ lẻ tẻ, vài truyện ngắn, mấy tiểu thuyết chưa chỉnh
bố cục (tất nhiên có một ít người là ngoại lệ) bay lả tả.
PV: Còn hình
ảnh tập đoàn văn học thì sao?
NHĐ: Nhà sáng lập
hãng ô tô Ford có nói : “Khi cả thế giới dường như đang chống lại bạn, hãy nhớ
rằng chiếc máy bay luôn cất cánh ngược gió”. Chiếc máy bay rất nặng, tốc độ của
nó rất cao, nhiệm vụ thực thi của nó rất lớn là phải cất cánh lên trời, điều đó
đã tạo ra sức gió từ chính bản thân nó. Nhà văn muốn vĩ đại thì phải bứt tốc
cất cánh lên trời. Đằng này nhà văn của chúng ta lúc nào cũng sợ bị xa rời đồng
đội bảo kê và tem phiếu an toàn nên lúc nào cũng chạy thể dục nhịp nhàng theo
tập đoàn.
Có người đã hạ
thủy xuống tầu cao tốc, lao như tên bắn, bỗng giơ tay ra ngoài thì liền thấy vô
số tay của đồng đội nắm lấy.
- Các bạn cùng
hội của tôi, các bạn đi bằng gì đấy mà tôi không thấy?
- Chúng tôi đang
lướt ván, à không chúng tôi lướt lá tre.
- Sao lại là lá
tre?
- Mấy câu thơ lèo
tèo thì chẳng gọi là lá tre thì là gì?!
- Mà nó chạy bằng
động cơ gì?
- Chúng tôi bôi
ít xà phòng xuống cuống lá.
- Nhưng tôi chạy
xa lắm rồi, tưởng đã bỏ các bạn bên kia đại dương?
- Trời ơi, bạn đã
bứt tốc, cất cánh đâu. Vả lại hệ điều hành của bạn vẫn tranh tre nứa lá làm sao
đòi thành tầu vũ trụ được.
- Trời ơi …???
- Bạn có biết
Tổng bí thư Tập Cận Bình là lãnh tụ của một quốc gia đông dân nhất thế giới,
giầu có thứ hai thế giới, mà mới đây một nhà báo của BBC còn bảo: mọi thứ cách
tân của ông ta chỉ là hình thức mà không hề có nội dung. Còn bạn nhận mình là
gì?
- Mình là… mình
là…
- Thôi nhận đi
ông bạn cho tiến bộ, ông cũng chỉ có tí hình thức múa may, tất cả chúng ta chỉ
là lái xe. Làm gì có hệ điều hành của ông chủ mà đòi ra vẻ bày đặt này nọ.
- Vậy mời các bạn
lên xuồng với tôi cho vui!
- Vẽ chuyện, bên
ngoài hay bên trong có khác gì nhau. Bên ngoài chúng tôi là động cơ xà phòng,
bên trong ông là động cơ ảo của tem phiếu xin cho. Thôi ngồi đấy đi để chúng
tôi hộ tống ông cho nó oai!
PV: Hôm nay
tôi thấy được no đủ về tầm cao của cái nhìn nguyên lý. Theo anh lần sau chúng
ta có nên bàn về đề tài này nữa không?
NHĐ: Nhận thức sợ
nhất là khi nó bị chấm dứt. Nếu bạn có câu hỏi nào về đề tài này thì cứ hỏi,
tôi xin đáp ứng ngay.
PV: Xin cám ơn
anh!
........../.
Hữu Lý thực hiện Mùng một tết dương lịch
2013
