Bài bolero đầu tiên trong âm nhạc Việt
___________________
VŨ ĐỨC SAO BIỂN
___________________
Trong hai
năm 2014 và 2015, hai cuộc thi Solo cùng bolero và Sáng tác cùng bolero diễn ra
tại TP.HCM đã chính thức làm sống lại dòng nhạc bolero trong hoạt động âm nhạc.
Một câu hỏi
đặt ra là nhạc sĩ nào đưa dòng âm nhạc ấy vào nền âm nhạc Việt để viết bài
bolero đầu tiên.
Bolero phát
xuất từ Tây Ban Nha, do nhạc sĩ Sebastiano Carezo sáng tạo năm 1780, vốn là
điệu nhạc nhảy. Điệu nhạc du nhập các nước châu Âu, được các nhạc sĩ viết nhạc
cổ điển như Chopin (Ba Lan, 1810 - 1849), Bizet (Pháp, 1838 - 1875) và Debussy
(Pháp, 1862 - 1918) sử dụng viết các chương trong các hòa tấu khúc và nhạc kịch
của mình. Trong nhạc cổ điển, bolero được viết đầy tính quy luật, tính hàn lâm
nên không được quan tâm nhiều. Ngược lại, bolero du nhập các quốc gia vùng
Caribe và Nam Mỹ được đón nhận nồng nhiệt bởi nó gần gũi với kiểu chơi nhạc
lãng mạn, phóng khoáng của người Mỹ Latin.
Nó trở
thành âm nhạc của quần chúng.
Bolero Mỹ
Latin là một thứ giai điệu phóng khoáng và trữ tình. Nhạc sĩ hai nước Cuba và
Mexico có công phát triển bolero, biến tấu nó với các điệu thức tương tự viết
theo phép ký âm 4/4, tạo ra hẳn một dòng nhạc bolero mới; xôn xao hơn, rực rỡ
hơn, lãng mạn hơn và đậm chất Latin. Dòng nhạc bolero này bao gồm các điệu
bolero, rumba, rumba bolero, mambo, calypso, baiao; kể cả tango, tango
habanera, chachacha.
Mẫu số
chung là kiểu viết nhạc 4/4 tương tự nhau; chỗ khác nhau là cách chơi, cách xử
lý ca khúc.
Bolero du
nhập Việt Nam những năm 1950. Nền tân nhạc non trẻ của Việt Nam đã nhanh chóng
thẩm thấu điệu thức ấy, biến nó thành hẳn một dòng nhạc tình ca.
Một nhạc sĩ
tài hoa kiêm nhà nghiên cứu âm nhạc đã viết thành công bài rumba bolero đầu
tiên, sau này trở thành bài tình ca nổi tiếng trong thế kỷ 20. Đó là nhạc sĩ Lê
Trọng Nguyễn với ca khúc Nắng chiều.
Nhạc sĩ Lê
Trọng Nguyễn tên thật là Lê Trọng, sinh năm 1926 tại Quảng Nam, hội viên của
Hội Tác giả, nhạc tác gia và nhà xuất bản âm nhạc Pháp (Société des Auteurs,
Compositeurs et Editeurs de Musique - SACEM). Chữ “Nguyễn” trong bút danh của
ông là họ của người mẹ. Nhà ông là Trường tư thục Hoàng Hồ nằm trên đường Nhật
Bản (cũ), sau này đổi tên là đường Cường Để và nay là đường Trần Phú trong khu
phố cổ Hội An (Quảng Nam).
Lê Trọng
Nguyễn viết Nắng chiều năm 1952. Hình tượng gợi cảm xúc trong ca khúc này là
một cô gái dịu dàng người gốc Quy Nhơn (Bình Định) đang ở cùng cha mẹ tại Hội
An. Ca khúc được thu thanh lần đầu tiên năm 1953 bằng đĩa than 33 tours do Hãng
đĩa Việt Nam (Sài Gòn) sản xuất với tiếng hát của danh ca Minh Trang. Chính Lê
Trọng Nguyễn soạn hòa âm và phối khí cho dàn nhạc chơi bài này.
Thật không
ngờ, bài tình ca viết với điệu thức rumba bolero đầu tiên lại có sức chinh phục
và cuốn hút người nghe đến vậy. Nắng chiều được phát liên tục trên Đài phát
thanh Sài Gòn, Đài Pháp Á (đường Hàm Nghi, Sài Gòn) và Đài phát thanh Huế. Lúc
bấy giờ, người ta chỉ được nghe nhạc qua sóng phát thanh từ radio; nhà nào sang
lắm mới có được máy pick up hát đĩa than. Nhiều thế hệ ca sĩ sau bà Minh Trang
như Quỳnh Giao, Mai Hương, Kim Tước, Hà Thanh và các ông Anh Ngọc, Ngọc Long
cùng hát Nắng chiều và cũng được người yêu nhạc tán thưởng.
Lê Trọng
Nguyễn viết Nắng chiều đúng quy chuẩn của một ca khúc, xét về mặt nhạc pháp. Ca
khúc được viết với cung sol trưởng; mỗi ô nhịp 4/4 rất ít nốt nên tiết tấu
khoan thai, vận dụng nhịp ngoại tài tình, chuyển âm giai rất phong phú. Đặc
biệt, đoạn điệp khúc được ông biến tấu qua mi thứ - âm giai tương đương cùng bộ
khóa, nên giai điệu ca khúc rất mềm mại và đẹp. Âm hình cấu tạo của ca khúc gồm
đoạn A (A1 + A2) + B (B1 + B2) + A’ (giống như A2). Cấu trúc ca khúc cổ điển
nhưng nội dung lại hàm chứa nét nhạc hiện đại và lãng mạn như phong cách rumba
bolero Mỹ Latin.
Ca từ của
Nắng chiều giàu tính văn học, giàu chất thơ, tỏ rõ tác giả là con người từng
thẩm thấu một cách sâu đậm văn chương Việt Nam: “Qua bến nước xưa lá hoa về
chiều/Lạnh lùng mềm đưa trong nắng lưa thưa/Khi đến cuối thôn chân bước không
hồn/Nhớ sao là nhớ đến người ngày xưa… Anh nhớ xót xa dưới tre lá ngà/Gợn buồn
nhìn anh, em nói mến anh/Mây lướt thướt trôi khi nắng vương đồi/Nhớ em dịu dàng
nắng chiều ngừng trôi”.
Bạn để ý
đấy, một bài tình ca rất lãng mạn nhưng không hề có động từ “yêu” hay danh từ
“người yêu” nào trong đó. Ngay cô gái ngày ấy cũng chỉ được mô tả là “Gợn buồn
nhìn anh em nói mến anh” chứ không nói “yêu anh”, bởi nói “yêu anh” thì nghe
phàm tục quá! Đúng ra, có một chỗ tác giả viết “Hình bóng yêu kiều kề hoa tím,
biết đâu mà tìm” nhưng “yêu kiều” ở đây là tính từ mất rồi. Tình ý của ca khúc
thật nhẹ nhàng nhưng quá đỗi sâu lắng, say đắm, nhớ nhung.
Bản nhạc
được các nhà xuất bản An Phú (Sài Gòn), Tinh Hoa (Sài Gòn) và Tinh Hoa (Huế) in
ra nhiều lần thành bài rời; mỗi lần in khoảng 3.000 bản. Năm 1958, nữ ca sĩ
Nhật Bản Satsuki Midori gặp Lê Trọng Nguyễn và đã dịch bài hát sang ca từ tiếng
Nhật với tựa đề Việt Nam tình ca, thu thanh ở Tokyo. Năm 1960, nữ ca sĩ Đài
Loan Kỷ Lộ Hà cũng đã gặp ông, hát và thu thanh với ca từ tiếng Quan thoại do
Thận Chi viết; tựa đề ca khúc là Tịch dương. Cả hai nữ danh ca này có vẻ như
rất mến mộ Lê Trọng Nguyễn. Sau đó, Nắng chiều còn được dịch qua tiếng Anh,
tiếng Thái và tiếng Khmer với nhiều ca sĩ hát, trở thành một bài Á châu tình
ca!
Vậy đó,
Nắng chiều với phong cách rumba bolero đầu tiên đã trở thành bài tình ca đẹp
nửa sau thế kỷ thứ 20 trong âm nhạc Việt Nam. Nó thoát hẳn phong cách xôn xao,
rực rỡ và khá nhanh của dòng bolero Mỹ Latin; tạo nên một phong cách bolero
Việt Nam chậm và kể lể (lento recitativo), chậm và diễn cảm (lento expressivo).
Về sau này,
Lê Trọng Nguyễn tiếp tục lối sáng tác ấy để viết hai ca khúc Bến giang đầu
(Nắng chiều 2) và Chim chiều không tổ. Hai ca khúc này đều viết với cung re
trưởng; chất bolero thật đậm nét. Ông còn là người dung nạp tài hoa các điệu
nhạc đặc trưng của Mỹ và đảo Hawaii như jazz, blue, boston rock, slow để viết
những bài tình ca khác.
Các nhạc sĩ
hòa âm sau này đã hòa âm cho ca sĩ hát Nắng chiều với các điệu khác nhau như
rumba, bolero, calypso, baiao hoặc nhanh hơn chút nữa thì chachacha.
Từ năm 1955
trở đi, miền Nam phát triển một hệ tình ca mới chủ yếu sử dụng dòng bolero làm
chủ đạo. Nhạc sĩ Trúc Phương (Nguyễn Thiện Lộc) đẩy bolero chậm lại hơn nữa,
dung hợp với phong cách dân ca Nam bộ sáng tác một loạt bài tình ca bolero cung
thứ với ca từ rất lạ, được xem là “vua bolero” Sài Gòn. Nhiều nhạc sĩ khác cũng
đồng thời dùng bolero viết tình ca, hình thành hẳn một dòng nhạc bolero trữ
tình, đặc sắc, gần gũi với đông đảo người nghe nhạc.
VŨ ĐỨC SAO
BIỂN
[ http://thanhnien.vn/van-hoa/bai-bolero-dau-tien-trong-am-nhac-viet-664410.html ]
Nắng Chiều
sáng tác : LÊ TRỌNG NGUYỄN
trình bày : MINH TRANG
Qua bến nước xưa lá
hoa về chiều
Lạnh lùng mềm đưa
trong nắng lưa thưa
Khi đến cuối thôn,
chân bước không hồn..
Nhớ sao là nhớ đến
người ngày thơ..
Anh nhớ trước đây dáng
em gầy gầy
Gợn buồn nhìn anh đôi
mắt long lanh
Anh nhớ bước em khi
nắng vương thềm
Má em màu ngà, tóc thề
nhẹ đưa
Nay anh về qua sân
nắng, chạnh nhớ câu thề tim tái tê
Chẳng biết bây giờ
người em gái duyên ghé về đâu?
Nay anh về, nương dâu
úa
Giọng hát câu hò thôi
hết đưa
Hình dáng yêu kiều kề
hoa tím biết đâu mà tìm?
Anh nhớ xót xa dưới
tre la ngà..
Thẹn thùng nhìn anh,
em nói mến anh..
Mây lướt thướt trôi
khi nắng vương đồi
Nhớ em dịu hiền nắng
chiều ngừng trôi..
............/.
