Sự
bùng nổ nhu cầu nguyên liệu đã đem lại may mắn cho nước Úc nhưng đồng thời
cũng khiến nước này tăng nợ để đầu tư vào khai thác sản xuất. Nay tốc độ
tăng trưởng và nhu cầu nguyên liệu của Trung Quốc giảm, đẩy nước Úc vào
giai đoạn khó khăn.
Quặng
sắt và nước Úc
Tháng
trước, Gina Rinehart, người phụ nữ giàu nhất Úc, người đứng đầu đế chế mỏ
Hancock của Perth đã gây sốc cho công nhân của bà ở vùng Tây Úc với tuyên
bố: họ phải chấp thuận bị cắt khoảng 10% lương hoặc đối mặt với nguy cơ bị
giảm biên chế.
Bà
Rinehart, mà gia đình vốn làm giàu từ nguồn lợi khổng lồ từ khai thác quặng
sắt, đã chứng kiến tài sản của mình teo tóp lại từ khi giá nguyên liệu thô
bắt đầu tuột dốc vào năm ngoái. Tài sản của bà trùm khai thác mỏ nước Úc
này ước tính rớt xuống còn khoảng 11 tỉ đô la từ khoảng 30 tỉ đô la chỉ ba
năm trước, theo The Telegraph.
 |
| Khai thác quặng sắt tại mỏ Pilbara, Úc. Ảnh: BLOOMBERG BUSINESS |
Chuyện
xảy ra với tài sản của bà Rinehart cũng là tương tự với vấn đề kinh tế mà
nước Úc đang phải đối mặt, sau nhiều năm được xem là đất nước may mắn vì
giàu tài nguyên, khoáng sản như quặng sắt, than và vàng. Trong những năm
bùng nổ phát triển và nhu cầu nguyên liệu, Trung Quốc dường như “mua bao
nhiêu cũng không đủ” mọi thứ tài nguyên khoáng sản Úc đào lên khỏi mặt đất,
nhất là quặng sắt cho ngành công nghiệp thép của Trung Quốc. Kinh tế của Úc
lúc này giống như đất nước dầu mỏ giàu có Ảrập Saudi.
Trong
khi phần còn lại của thế giới chịu tác động của khủng hoảng tài chính toàn
cầu, kinh tế của Úc, gắn bó chặt chẽ với Trung Quốc - dường như miễn nhiễm
với khủng hoảng, việc làm và thặng dư thương mại vẫn luôn dồi dào.
Tuy
nhiên, cũng như kinh tế Ảrập Saudi trở nên dễ tổn thương từ khi giá dầu lao
dốc, sự sụt giảm giá than và quặng sắt cùng với tác động của việc đầu tư ồ
ạt của các công ty khai thác mỏ quốc tế đang gây ảnh hưởng nặng nề với nền
kinh tế Úc.
Trong
tháng 4 vừa qua, thâm hụt thương mại của Úc với phần còn lại của thế giới
lên đến 4,14 tỉ đô la Úc. Khoảng cách giữa giá trị xuất và nhập khẩu này
ước tính sẽ còn tăng lên do giá các mặt hàng tài nguyên quan trọng nhất của
Úc đã chạm mức thấp nhất trong nhiều năm. Quặng sắt nay được bán với giá 45
đô la Mỹ một tấn, so với mức đỉnh 180-190 đô la/tấn năm 2011. Than nhiệt
cũng sụt giá thê thảm, nay còn 60 đô la một tấn, so với mức quanh 150 đô
la/tấn vào bốn năm trước.
Các
nhà kinh tế George Tharenou và Scott Haslem của UBS Australia nói: “Xuất
khẩu sang Trung Quốc sụt giảm từ một phần ba trong tổng giá trị xuất khẩu
năm ngoái (7% GDP) xuống còn 28% năm nay, và vẫn là thị trường xuất khẩu
lớn nhất. Có nghĩa là GDP của Trung Quốc vẫn là yếu tố “điều khiển” GDP
danh nghĩa của Úc trong các năm qua.
Việc
tài sản Trung Quốc suy yếu hiện nay đặc biệt ảnh hưởng đến Úc do rổ hàng
hóa xuất khẩu của Úc có đến hai phần ba là hàng nguyên liệu thô, mà nhu cầu
từ Trung Quốc là yếu tố quyết định lợi nhuận biên (riêng quặng sắt đã chiếm
30% toàn bộ giá trị xuất khẩu của Úc năm 2013, mới đây do giá giảm tỷ trọng
này chỉ còn chưa đến 20%). Hiệu ứng giá kéo theo đầu tư giảm mạnh.
Tờ Financial
Times tuần trước đưa tin có “cuộc nội chiến quặng sắt” trên mạng
xã hội của Úc, với phong trào “quặng sắt của chúng ta” cùng các khẩu hiệu
như “gia đình chúng ta, việc làm của chúng ta, tương lai của chúng ta”.
Chiến dịch phản đối các chính sách khai thác ồ ạt và cho phép các công ty
đa quốc gia đầu tư và khai thác khiến giá quặng sắt sụt giảm. Dĩ nhiên, thị
trường và giá không chỉ đơn giản như thế, nhưng rõ ràng giá quặng sắt là
vấn đề được quan tâm hàng đầu của mọi người dân Úc, nhất là tại các vùng
mỏ. Tờ báo ước tính quặng sắt sẽ đóng góp 600 tỉ đô la cho nền kinh tế Úc
trong 10 năm tới, nhiều hơn thập niên vừa qua.
Với
nền kinh tế mà vào năm 2012 lệ thuộc vào tài nguyên đến 65% tổng giá trị
giao thương hàng hóa và dịch vụ, với tình hình hiện nay khó có thể giữ bình
ổn mà không gây tổn thất lan rộng. Tỷ lệ thất nghiệp của Úc đang ở mức 6%,
mức thất nghiệp rất cao, dù đã cải thiện so với mức 7,6% vào tháng 5, mức
cao nhất kể từ năm 2001. Ngân hàng dự trữ Úc (RBA) dự báo thất nghiệp vẫn
sẽ tăng cao (khoảng 6,5%) vào giữa năm 2016, theo The Guardian.
Trong
khi đó, thu ngoại tệ giảm buộc Úc phải vay thêm để bù đắp cho chi tiêu
chính phủ và duy trì mức sống lâu nay. Tờ The Telegraph trích
lời nhà kinh tế Stephen Koukoulas nhận xét về những nguy cơ của sự gia tăng
nợ nước ngoài này, cho rằng nếu giai đoạn giá nguyên liệu sụt giảm vẫn kéo
dài, có khả năng Úc sẽ trở thành phiên bản châu Á của Hy Lạp, mà ngân hàng
chủ nợ là Trung Quốc.
Ông
Koukoulas chỉ ra rằng cuối quí 1 năm nay, nợ nước ngoài của Úc đã đạt 955
tỉ đô la, tương đương 60% GDP nước này. Dù còn xa mới bằng mức nợ 175% GDP
của Hy Lạp, nhưng mức nợ của Úc có khả năng còn tiếp tục tăng lên.
Chính
quyền Canberra và RBA đã cam đoan là việc giảm giá đồng tiền của nước này
có thể bù đắp sự sụt giảm của ngành công nghiệp khai thác mỏ. Tuy nhiên,
điều đó không xảy ra như mong muốn. Các cuộc khảo sát mới đây cho thấy, chỉ
có ngành duy nhất tăng trưởng là địa ốc.
Vì
sao đô la Úc mất giá?
Theo
tờ The Sydney Morning Herald, đô la Úc đã ở mức thấp nhất trong
sáu năm trong tuần này, một đô la Úc chỉ đổi được ít hơn 0,75 đô la Mỹ, lần
đầu tiên kể từ năm 2009. Nghĩa là đô la Úc mất thêm 9% giá trị so với đô la
Mỹ kể từ giữa tháng 5, và mất 20% trong vòng 12 tháng qua.
Bây
giờ, khi Hy Lạp đang trên bờ vực khủng hoảng tài chính, bong bóng chứng
khoán Trung Quốc vỡ và mối e ngại gia tăng về kinh tế toàn cầu, ít nhà phân
tích nghi ngờ chuyện đồng tiền của Úc sẽ còn giảm thêm.
Ngân
hàng Quốc gia Úc tuần này đã điều chỉnh dự báo tỷ giá hối đoái đô la Úc
cuối năm nay, từ mức 0,74 đô la Mỹ xuống 0,72 đô la Mỹ.
Không
chỉ kinh tế Úc là nạn nhân duy nhất, đồng kiwi (của New Zealand) và đô la
Canada cũng giảm giá trị trong tuần này khi đô la Mỹ và yen Nhật trở thành nơi
trú ẩn an toàn của giới đầu tư.
Giám
đốc phụ trách chiến lược ngoại hối của BK Asset Management, Kathy Lien nói:
“Các nhà đầu tư lo ngại cuộc khủng hoảng Hy Lạp, cuộc bán tháo tài sản vốn
của người Trung Quốc và sự sụt giảm giá nguyên liệu có thể dẫn đến suy
thoái nghiêm trọng cho kinh tế Úc, New Zealand và Canada”.
Các
nước này đều có nền kinh tế dựa vào xuất khẩu tài nguyên. Một phần khác là
tài nguyên được mua bán bằng đô la Mỹ. Vì thế, nếu 1 đô la Úc chỉ đổi được
0,75 đô la Mỹ lúc giá một tấn quặng sắt là 55,26 đô la Mỹ thứ Sáu tuần
trước, tự nhiên sẽ chuyển thành 0,74 đô la Mỹ vào thứ Ba tuần này khi giá
quặng sắt rớt xuống còn 49,6 đô la Mỹ/tấn.
 |
Mức tăng trưởng GDP thật của Trung Quốc trong một thập niên vừa qua đang chứng tỏ là
nguồn “điều khiển” mức tăng trưởng GDP danh nghĩa của Úc. Nguồn: ABS, CEIC,
Datastream, UBS |
Điều
nguy hiểm là các tập đoàn khai thác mỏ ở Úc cũng như ở các nước giàu tài
nguyên khác khai thác và bán nhiều hơn để bù đắp doanh thu sụt giảm do giá
giảm, và điều này sẽ càng làm giá giảm sâu hơn. Quá trình này cũng khiến
các nhà sản xuất có giá thành cao không cạnh tranh nổi và bị sẽ đào thải.
Trong
trường hợp Mỹ nâng trần lãi suất (như họ đang cân nhắc), trái phiếu chính
phủ Mỹ sẽ hấp dẫn nhà đầu tư hơn, lúc này nhu cầu cho thị trường tài sản và
vốn của Úc sẽ sụt giảm, đồng nghĩa đô la Úc sẽ còn giảm giá trị thêm.
Rõ
ràng Úc đang đứng trước nhiều áp lực. Nhà kinh tế của Úc Paul Dales nói:
“Cả dự báo về giá quặng sắt và tỷ lệ lãi suất đều dẫn tới hệ quả là đô la
Úc sẽ càng yếu hơn so với đô la Mỹ trong tương lai”.
“Nếu
giá quặng sắt rớt từ 52 đô la Mỹ/tấn hiện nay xuống 40 đô la/tấn vào tháng
12, 1 đô la Úc sẽ giảm xuống còn 0,7 đô la Mỹ. Trong khi đó, nếu RBA hạ lãi
suất xuống 1,5% (từ 2% hiện nay) và Cục Dự trữ liên bang Mỹ nâng lãi suất
năm tới, khả năng 1 đô la Úc sẽ chỉ còn tương đương 0,65 đô la Mỹ”, Paul
Dales cho biết.
|
