Để trả thù bà TRƯNG TRẮC -
người Tàu đúc tượng Mã Viện
đạp lên lưng người Giao Chỉ
tác giả Trần Hữu Tư.
http://www.leminhquoc.vn/lmq/the-loai-khac/tac-pham-cua-ban-be/1401-de-tra-thu-ba-trung-trac-nguoi-tau-duc-tuong-ma-vien-dap-len-lung-nguoi-giao-chi-.html
"Chuyện
này ít người biết. Đến cả lịch sử của trụ đồng và câu “Đồng trụ chiết, Giao chỉ diệt”, cũng ít có sách nói xác đáng.
Nay nhân
trong kỳ kỷ niệm Hai Bà Trưng, chúng tôi xin trích đăng ra đây mấy trang trong
quyển sách “Hải Long Du ký”, xuất bản ở Sàigòn, đã lâu nên ít người
biết, của ông Trần Hữu Tư.
Năm 1900,
ông Trần Hữu Tư tòng sự tại Phòng Thông ngôn của ông Belland, cò nhứt tại
Sàigòn, rồi được bổ nhiệm làm Thông ngôn hữu thệ (Interprête assermenté) cho
ông Turion, Quan ba Hàng hải đường trường (Capitaine aux longs cours) chỉ huy
chiếc tàu Espadon. Chiếc tàu này được phái đi tuần tra bờ biển Vịnh Hạ Long,
Bắc Việt. Ông Trần Hữu Tư đi theo làm thông ngôn, và do đó ông được đi với ông
Turion lên Mong Cáy và sang làng Đông Hưng bên Tàu, ở biên giới Việt - Hoa.
Nhờ cuộc du
lịch này, ông được đi xem đền thờ Mã Viện và viết quyển “Hải Long du ký” mà
chúng tôi trích một đoạn quan trọng sau đây về việc Mã Viện đúc tượng chà đạp
lên lưng người Việt Nam".
*******
Mông-cấy là tỉnh lị
tỉnh Hải Ninh, có dinh quan Sứ và dinh quan Đạo. Trước mặt Mông-cấy có sông
Na-lương là con sông chia nước Tàu và nước Việt Nam
Đền thờ này cất
trên một hòn núi con đối diện với hòn Hổ-sơn bên ta. Vào trong đền thấy tại căn
Chánh điện, trên bàn thờ có cái tượng ngồi lớn bằng đứa trẻ lối 12, 13 tuổi,
chơn mặt đạp trên lưng tượng đứa nhỏ chừng bằng đứa con nít mới đẻ được vài
tháng. Tượng đứa nhỏ này, nằm sấp ngóc đầu lên và le lưỡi ra. Tượng lớn tay cầm
cây đoản giơ lên, một tay nắm tóc cái tượng nhỏ. Trước bàn thờ có treo một tấm
hoành thêu bốn chữ:“Oai trấn Nam
Tưởng không cần cắt nghĩa, người mình ai
xem cái tượng nhỏ cũng biết ngay là để ám chỉ vào nước Nam
Chúng tôi còn đang
đứng xem hình Mã Viện, ông Turion đi ngay lại ông Từ, dùng tiếng Quảng-đông nói
chuyện với ông nầy rất lâu. Một lát sau bỉ nhơn hỏi ông Quan-ba nói chi với ông
Từ, thì ông thuật lại cho bỉ nhơn nghe như vầy: Cách 18 tháng trước đó, trong
lúc ông còn làm Quan hai trên chiếc tuần dương hạm, nhơn một lúc tàu về tập
dượt tại vịnh Hải-long, ông có đến miễu này quan sát, thấy tượng Mã Viện và tấm
hoành có cái ý nghĩa miệt thị nước Nam như thế nên ông có yêu cầu ông Từ dẹp
tấm hoành đi, ông Từ đã hứa dẹp, nhưng đến ngày nay cũng không dẹp. Ông hỏi tại
sao vậy, thì ông Từ nói: “Đền Mã
Viện ngày nay đã thuộc về Chánh phủ Trung-huê làm chủ; nếu ông Turion
muốn dẹp bỏ tấm hoành thì phải đến xin phép quan Doanh-trưởng mới được”.
Nghe vậy, ông
Turion, ông Rotily và bỉ nhơn liền trở lại dinh quan Doanh-trưởng. Đến nơi ông
Turion nói với quan Doanh-trưởng như vầy: “Thưa ngài, tôi nghe nói cái tượng Mã Viện và tấm hoành để thờ tại
đền Mã Viện đó,
là của Mã Viện tạo ra khi nước Tàu và nước Nam có
việc bất hòa với nhau; ngày nay ông Mã
Viện đã du
tiên mà quí quốc và nước An Nam đã trở lại thân thiện với nhau lâu rồi. Nếu
Quan lớn còn để tấm hoành và cái tượng như vậy hoài thì khó coi quá; tôi tưởng
Quan lớn nên vị cái tình lân bang với nước An Nam, là nước của Đại Pháp bảo hộ,
xuống lịnh dạy dẹp bỏ cái tượng và tấm hoành kia đi, thì chúng tôi cảm ơn Quan
lớn biết dường nào".
Ông Doanh trưởng
suy nghĩ một chập, rồi trả lời với ông Turion như vầy: “Miếu Mã Viện thuộc về ngôi cổ miếu, để tôi hỏi lại
ý kiến của vài ông kỳ lão tại đây, rồi sẽ cho quí chức hay, dầu thế nào chúng
tôi cũng ráng làm vừa ý quí chức”.
Ông Turion để lời
cám ơn trước quan Doanh trưởng, kế đó chúng tôi xin kiếu xuống tàu. Qua tháng
sau chúng tôi trở lại đền Mã
Viện, thấy tượng vẫn còn y như cũ, nhưng tấm hoành đa thay mới,
lại có đổi chữ bang ra chữ biên,
thành ra: Oai
trấn Nam
Thấy ông Turion đọc
4 chữ: “Oai
trấn Nam biên”, rồi
cười và khen khéo sửa nên bỉ nhơn liền hỏi: “Thưa ông Quan ba, cái tượng của Mã Viện đạp trên lưng chúng tôi còn đứng y
nguyên tại giữa miễu đó, cớ sao ngài cười và dường như được thỏa nguyện?”
Ông Turion: “Cái
tượng Mã Viện và thằng bé kia, bất quá là hai cái tượng bằng gỗ sơn đỏ đen vậy
thôi, chớ có quan hệ gì tới nước An Nam. Chúng ta có trách người Tàu được là
tại tấm hoành có chữ Nam Nam
bang là nước Nam còn Nam
Còn về sự tôi cười
là tại lẽ ngày: “Nguyên khi Mã
Viện dạy
khắc 6 chữ "ĐỒNG
TRỤ CHIẾT GIAO CHỈ DIỆT”, vào cây súng đồng cậm tại biên giới thì va
sợ người Giao chỉ (An Nam) không hiểu, nên va có cắt nghĩa cho người An Nam
biết rằng; 6 chữ đó là va nói với người Giao chỉ, nếu ai nhổ mất trụ đồng thì
va sẽ trở qua giết hết người Giao chỉ. Vậy mà đến khi người An Nam nhổ trụ đồng
của va đem bán cho thợ đúc chuông. (Đây là do theo lời của quan Thái thú đương
lúc ấy, bẩm tấu về cho Mã
Viện hay như vậy) va
không trở qua giết hết người Giao chỉ mà va lại trả thù bằng cách tạo ra cái
tượng của va đạp trên lưng người Giao chỉ; nhưng ngày nay lại thành ra va đạp
trên lưng đồng bào của va. Tôi cười là tại vậy đó”.
Đọc chuyện này,
những người Nam có trí phán đoán, chắc ai ai cũng muốn hỏi: Mã Viện là tay thượng tướng của nước Đại Trung
Quốc, 400 triệu dân, dầu có đánh thắng nước Nam ta mấy trăm trận cũng chẳng
phải là giỏi giắn gì, cớ sao Mã
Viện lại
làm ra cái tượng quái gở như thế, để khoe khoang?
Ông Turion nhờ có
xem Chính sử của Tàu nên mới biết rõ nguyên nhân của cái tượng là như vầy:
Hồi đời Đông Hán,
bên Tàu, nhơn một buổi bàn luận quốc sự, vua Quan Vũ nhớ lại chuyện bà Trưng Trắc dấy loạn giết Tô Định nên liền sai Mã Viện qua Bắc Kỳ dẹp loạn. Dẹp xong, Mã Viện về tới biên giới, muốn dựng một cây
trụ đồng để kỷ niệm cuộc thắng trận của va và cũng để hăm dọa người An Nam luôn
thể, nhưng vì đang đi giữa đường làm sao đúc trụ đồng được; bởi vậy Mã Viện mới bảo lấy một cây súng đồng, dài lối
1 trước rưỡi, là thứ súng va có đem theo để dẹp loạn, giũa bằng mặt một khoản
gần trên đầu súng và chạm vào 6 chữ: Đồng
trụ chiết, Giao chỉ diệt; đoạn
va bảo thợ lấy một viên đá lớn, đục một cái lỗ rồi cậm cây súng đồng vào. Nhưng
vì súng vắn quá, không thể để ngay tại mặt đất được, nên Mã Viện phải bắt quân lính, vác
đá chất thành một đống lớn, cao hơn 3 thước, đoạn va dạy đem cây súng để lên
trên đầu đống đá đó. Kế vài tháng sau bị bọn dư đảng của Hai Bà Trưng nhổ súng liệng mất.
Đến chừng Mã Viện hay chuyện như vậy, va tức giận quá,
quyết lòng trả thù, nên mới bảo thợ tạo ra cái tượng ghê gớm và tấm hoành thị
oai như thế kia, để thay cho cây trụ đồng, đặng điếm nhục nước Việt Nam ta đó.
Có lẽ sau khi cây
súng đồng bị nhổ liệng mất, rồi có người đến biên giới không thấy trụ đồng, chỉ
thấy đống đá cao lớn kia thì họ tưởng cây trụ đồng đã bị đống đá chôn mất. Từ
đó về sau họ đồn ra mãi, thế là cái tin cây trụ đồng bị chôn mất, được cả thảy
người Việt Nam đều công nhận; bởi vậy lâu nay hễ nói đến chuyện trụ đồng của Mã Viện, thì người mình đều quả quyết rằng: nó
đã bị đá của đồng bào chúng ta đến biên giới lượm liệng vào nên đã lấp mất rồi.
Ông Turion nói:
“Chỗ cắm trụ đồng là nơi núi non vắng vẻ, có ai đi đến đó làm gì mà lượm đá
liệng vào cho đến nỗi lấp mất trụ đồng được; đã vậy mà lúc bấy giờ người An Nam
đương oán thù Mã Viện dữ lắm, thì có ai dại gì lại lượm đá
liệng vào đặng bảo tồn cho cây trụ đồng của va, có cái ý nghĩa điếm nhục nước
mình?”
Tại miễu Mã Viện còn một chuyện lạ này; xin thuật luôn
ra đây để các bạn đọc chơi giải buồn.
Nguyên khi xem xét
phía trước miễu rồi, bỉ nhơn nhìn ra phía sau vách, đâu lưng với tượng Mã Viện tướng quân, thấy có cái bàn thờ một
bức họa hình người đàn bà rất xinh xắn. Ban đầu bỉ nhơn tưởng là hình bà Quan
âm, đến chừng lại gần nhìn kỹ, té ra không phải. Cậy ông Turion hỏi, ông Từ trả
lời rằng: “Bức hình đó là hình nàng Đắt Kỷ, ấy là một bức họa gia bửu, đã lưu
truyền nhiều đời trong thân tộc của một bà mạng phụ hồi Thanh triều, hiện giờ
bà cũng ở tại Đông-hưng này. Không rõ tại sao mấy lúc nay, tấm hình Đắt Kỷ đó
dường như hóa ra linh ứng. Hễ ai muốn thấy nàng thì nhang đèn cầu xin, ắt sẽ
chiêm bao thấy nàng về nói chuyện với mình rất vui vẻ, còn ai vô lễ nói xúc
phạm khinh khi thì nàng về la rầy dữ lắm. Bởi có việc lạ như vậy, bà mạng phụ
mới đem bức hình Đắt Kỷ cúng vào chùa, nên tôi mới để thờ tại đó”.
Nghe vậy bỉ nhơn
rất mừng, vì muốn gặp cho được Đắt Kỷ, dầu nàng có rầy la bao nhiêu cũng không
sao, nên bỉ nhơn mua nhang đèn đốt lên và lấy giấy viết vào một câu:
“Vong thương tội chết đã đành, còn khoe nghiêng nước nghiêng thành với ai?”. Đoạn bỉ nhơn đem dán lên
lư hương thờ Đắt Kỷ, nhưng sợ nàng không hiểu tiếng An Nam, bỉ nhơn bèn cậy ông
Turion cắt nghĩa ra tiếng Quảng-đông. Kế đó chúng tôi nhờ một đứa bạn làm đèn
giội cho ông Từ dắt tới nhà bà mạng phụ, hỏi thăm về sự linh ứng của bức họa
hình Đắt Kỷ, thì bà cũng nói y như lời ông Từ đã thuật cho chúng tôi nghe.
Nhơn thấy bà mạng
phụ và mấy người phụ nữ ở nhà bà đều bó cẳng nhỏ xíu. Bỉ nhơn hỏi họ bó cẳng
chi vậy, ông Turion trả lời: “Đặng cho họ đừng chạy được”.
Từ giã bà mạng phụ,
chúng tôi thả dong chơi một lát rồi xuống tàu. Tối đi ngủ, bỉ nhơn vẫn tin chắc
sẽ gặp Đắt Kỷ về rầy lung; nhưng ngủ tới sáng bét, chuông dưới tàu đã kêu dùng
điểm tâm, mà bỉ nhơn chẳng thấy ma nào về rầy la chi.
TRẦN HỮU TƯ
(nguồn; Tạp chí Phổ thông số 30 ngày 30.6.1960)
........../.
