Gần đây, trong xã gội đã bắt đầu có nhiều tiếng nói hơn về giữ lại các thành phố trực thuộc tỉnh. Cách đây vài ngày, Mặt trận tổ quốc Việt Nam đã đề nghị giữ lại các thành phố, thị xã trực thuộc tỉnh [1,2].
Việc xoá bỏ thành phố trực thuộc tỉnh, chia nhỏ thành phố thành các phường trực thuộc tỉnh, ngang các xã - là cách áp dụng chưa đúng mô hình địa phương 2 cấp như ở các nước khác trên thế giới.
1. MÔ HÌNH QUẢN TRỊ ĐỊA PHƯƠNG 2 CẤP
Mô hình quản trị địa phương 2 cấp ở các nước được hiểu là từ cấp tỉnh trở xuống, chỉ có 2 cấp có chính quyền hành chính, cụ thể là cấp tỉnh (cấp 1) và cấp cơ sở (cấp 2). Vấn đề then chốt nằm ở cấp cơ sở. Cùng là cấp cơ sở, chỉ có 1 chính quyền hành chính, nhưng thể loại thì khác nhau.
Lấy thí dụ của Nhậ Bản. Nhật Bản có 47 đơn vị cấp tỉnh và 1741 đơn vị cấp cơ sở. Cấp cơ sở của Nhật Bản bao gồm 3 thể loại:
- Thành phố (Shi -市);
- Thị trấn (Chō / Machi (町);
- Làng xã (Son / Mura (村)).
Nghĩa là thành phố (Shi -市), thị trấn (Chō / Machi (町), làng xã (Son / Mura (村) đều là cấp cơ sở, đều chỉ có 1 chính quyền hành chính.
Thành phố, dù là 640 000 dân như Funabashi (tỉnh Chiba) hay 400 000 dân như Hirakata (tỉnh Osaka) cũng đều là cấp cơ sở, đều chỉ có 1 chính quyền hành chính, như thị trấn Kōnan-machi có 17 000 dân thuộc tỉnh Kochi, hay làng Aogashima-mura có 169 dân thuộc tỉnh Tokyo Metropolis.
Tương tự như vậy là cấp cơ sở ở Thuỵ Điển. Thuỵ Điển có 21 đơn vị cấp tỉnh (vùng) và 290 đơn vị cấp cơ sở (Kommun – Municipalities). Các thành phố lớn như phố Stockholm (1 triệu người), Göteborg (605 ngàn người), Malmö (362 ngàn người) đều là một đơn vị cơ sở chỉ có 1 chính quyền hành chính [3].
Ngay cả ở mô hình quẩn trị địa phương 3 cấp của Đức, thì cấp cơ sở (Gemeinde) cũng bao gồm nhiều thể loại là Stadt (thành phố), Markt (thị trấn) hay cộng đồng cấp cơ sở (Gemeinden ohne Stadtrecht). Đức có10.789 Gemeinde (thành phố và cộng đồng cấp cơ sở). Trong đó, có 2.057 thành phố (Städte) và 8.694 cộng đồng không phải thành phố (Gemeinden ohne Stadtrecht) [4].
Theo mô hình quản trị địa phương 2 cấp như Nhật Bản, Thuy Điển, thì thành phố
VINH, NHA TRANG, ĐÀ LẠT, QUY NHƠN, BAN MÊ THUỘT, HẠ LONG, HỘI AN VÀ THỦ PHỦ CÁC TỈNH LÀ CẤP CƠ SỞ, CHỈ CÓ 1 CHÍNH QUYỀN THÀNH PHỐ, KHÔNG CÓ CHÍNH QUYỀN PHƯỜNG CẤP DƯỚI.
Đó vẫn là CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG 2 CẤP.
Cũng như vậy, các thị xã trong tỉnh là cấp cơ sở, ngang cấp xã, chỉ có 1 chính quyền hành chính.
Nếu áp dụng đúng mô hình quản trị địa phương 2 cấp như ở các nước, thì đã không có nỗi lo thành phố biến thành phường, làm hao tâm tổn lực như trong thời gian vừa qua.
2. KHÔNG CHỈ 2 CẤP MÀ QUAN TRỌNG NỮA LÀ NHÂN SỰ VÀ CƠ CHẾ
Việc chuyển từ mô hình quản trị địa phương 3 cấp sang mô hình quản trị địa phương 2 cấp, sẽ bỏ được một cấp chính quyền hành chính. Điều này, một mặt làm đơn gian hoá quá trình quản trị, ở mặt khác là giảm biên chế bộ máy.
Nhưng thực tế hiện nay, thì chúng ta đang nhập cơ học. Bộ máy đang trong quá trình sắp xếp chưa giảm được biên chế. Còn cơ chế làm việc thì vẫn chưa thay đổi, nên chưa chứng tỏ được lợi thế.
Hiệu quả quản trị quốc gia không chỉ trông chờ vào việc giảm bộ máy quản trị địa phương từ 3 cấp xuống 2 cấp. Vì hiệu quả của bộ máy quản trị quốc gia phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó rất quan trọng là NHÂN SỰ và CƠ CHẾ. Cả 2 nhân tố NHÂN SỰ và CƠ CHẾ phải được thay đổi thích đáng thì cuộc tinh giản cấp quản trị mới có cơ mang lại sự hiệu quả đích thực.
Trên thế giới, mô hình quản trị địa phương có nhiều cấp. Như đã viện dẫn, Nhật Bản và Thuỵ Điển có mô hình quản trị địa phương 2 cấp. Đức có mô hình quản trị địa phương 3 cấp. Trung Quốc có mô hình quản trị địa phương 4 cấp.
Xin tóm tắt mô hình quản trị địa phương 3 cấp của Đức và 4 cấp của Trung Quốc để có thông tin tham khảo.
...........
MÔ HÌNH QUẢN TRỊ ĐỊA PHƯƠNG 3 CẤP CỦA ĐỨC
CẤP 1 – Bang (Bundesland). Có 16 bang. Bao gồm:
- 13 bang có lãnh thổ rộng (Flächenländer)
- 3 thành phố-bang (Stadtstaaten): Berlin, Hamburg, Bremen
CẤP 2 – Quận/Huyện (Kreise và kreisfreie Städte). Có 401 đơn vị. Bao gồm
- 294 Landkreis (huyện nông thôn)
- 107 Kreisfreie Städte / Stadtkreise (thành phố độc lập, không thuộc huyện)
CẤP 3 – Xã/Thị trấn (Gemeinden). Có 10.789 xã/thị trấn (Gemeinden)
- Bao gồm các Gemeinde (xã), Stadt (thành phố), và Verbandsgemeinde (liên xã – chỉ tồn tại ở một số bang như Rheinland-Pfalz, Sachsen-Anhalt...).
MÔ HÌNH QUẢN TRỊ ĐỊA PHƯƠNG 4 CẤP CỦA TRUNG QUỐC
Trung Quốc hiện thực hóa quản lý địa phương theo 4 cấp rõ ràng:
Tỉnh → Địa cấp thị → Huyện → Xã (trấn/hương/nhai đạo/ hương dân tộc).�
CẤP 1- Tỉnh: 34 đơn vị, bao gồm 23 tỉnh (省), 5 khu tự trị (自治区), 4 thành phố trực thuộc trung ương (直辖市), 2 đặc khu hành chính (特别行政区).
CẤP 2 - Địa cấp thị (地级行政区), khoảng 330. Trong đó gồm:�- 293 Địa cấp thị (地级市).�- 30 châu tự trị (自治州).�- một số địa khu (地区) hoặc minh (盟 - ở Nội Mông).
CẤP 3 - Huyện |(县级行政区), khoảng 2.820. Trong đó gồm:�- Huyện (县), khoảng 1.300.�- Thành phố cấp huyện (县级市), khoảng 400.�- Quận (区), khoảng 1.000.�- Huyện tự trị (自治县), khoảng 120.
CẤP 4- Xã (乡级行政区), khoảng 41.000. Trong đó gồm: �- Trấn (镇), khoảng 20.000�- Hương (乡), khoảng 15.000.�- Nhai đạo (街道) – trong đô thị, khoảng 6.000.�- Hương dân tộc (民族乡), khoảng vài trăm.
Viện dẫn ra mô hình 2 cấp của Nhật Bản và Thuỵ Điển, cùng mô hình 3 cấp của Đức và 4 cấp của Trung Quốc để thấy được sự đa dạng của thực tiễn.
Các mô hình khác biệt nhau không chỉ về số lượng cấp quản lý, mà quan trọng là bản chất của mô hình, tính độc lập của các cấp quản lý. Trong đó có vai trò động lực của cơ chế vận hành, với đầu kéo là người đứng đầu và hội đồng quản trị, phụ thuộc vào cách thức họ được lựa chọn như thế nào.
3. NGHE LÀ CHỊU ĐỰNG
Cũng là chính quyền địa phương 2 cấp, nhưng có một phương án giản đơn hơn. Bỏ huyện. Biến 713 đơn vị hành chính cấp huyện thành cấp cơ sở. Cải tổ lại chức năng. Bỏ hết chính quyền các xã. Giữ nguyên các tên gọi địa phương.
Vừa chạy vừa xếp hàng nên không kịp thảo luận so sánh.
Xưa, các vị vua sáng, chịu nghe, thường đặt ra chức gián quan để được can ngăn. Nên đời sau mới biết đến “Sớ thất trảm” của Chu Văn An dâng vua Trần Nhân Tông. Hậu thế cũng không quên quan Ngự sử Phan Đình Phùng bị đuổi về quê vì dâng sớ can vua Tự Đức. Sử sách còn lưu lại nhiều số phận bi thương của gián quan phải trả giá bằng lao tù và tính mạng.
Nghe can gián, cần trí sáng, lòng trong. Ngoài trí sáng lòng trong còn là chịu đựng.
Mô hình quản trị địa phương 2 cấp đã có thực tiễn ở một số nước trên thế giới. Chúng ta chuyển sang mô hình quản trị địa phương 2 cấp thì cần áp dụng cho đúng, đừng sáng tạo điều mới mà chưa được kiểm nghiệm trong thực tiễn.
THÀNH PHỐ trực thuộc tỉnh phải được giữ nguyên là CẤP CƠ SỞ với 1 chính quyền thành phố duy nhất, không có các chính quyền phường cấp dưới.
