Thép
nhôm và chính trị thương mại Mỹ
Trần Lê Anh
Các kinh tế gia thuộc các trường phái khác
nhau thường có những bất đồng ý kiến về nhiều vấn đề, nhưng đa phần lại khá
đồng quan điểm về lợi ích của thương mại quốc tế.
Tự do
thương mại có nhiều lợi ích kinh tế rõ nét như đem lại giá cả phải chăng cho
người tiêu dùng, gia tăng hiệu suất trong việc phân bổ các nguồn tài nguyên, và
tăng cường cạnh tranh trong nền kinh tế. Do đó, gần như hầu hết các kinh tế gia
không tán thành với chính sách có khuynh hướng bảo hộ thương mại của Tổng thống
Trump qua dự kiến đánh thuế nhập khẩu lên hai mặt hàng thép và nhôm hiện nay.
Tuy nhiên, những động thái của Nhà Trắng không phải hoàn toàn vô lý vì yếu tố
chính trị trong nước đóng vai trò rất quan trọng chính sách thương mại của Mỹ.
Về
phương diện phân tích lợi ích kinh tế, bảo hộ thương mại đưa đến thiệt nhiều
hơn lợi cho nền kinh tế nói chung. Có hai lý do dễ thấy nhất. Một là, khi thuế
nhập khẩu được áp dụng vào mặt hàng nào thì giá cả của mặt hàng đó sẽ lên. Mặc
dù hiện tượng này sẽ giúp các nhà sản xuất nội địa đang cạnh tranh với hàng
nhập khẩu được tồn tại, nhưng lại gây ra thiệt hại cho những thành phần tiêu
thụ nó do giá cả cao hơn. Trong trường hợp của thép, áp dụng thuế nhập khẩu sẽ
giúp các doanh nghiệp cũng như 147.000 công nhân của ngành thép Mỹ nhưng lại có
thể gây ảnh hưởng xấu lên đến khoảng 6,5 triệu công nhân khác (theo số liệu
phân tích của Heritage Foundation) đang được tuyển dụng trong các ngành tiêu
thụ thép, chẳng hạn như sản xuất xe cộ và đóng tàu.
Hai là,
bảo hộ thương mại sẽ dẫn đến việc trả đũa của các đối tác thương mại bị ảnh
hưởng tiêu cực bởi chính sách này. Để đáp trả lại tuyên bố đóng thuế nhập khẩu
của Tổng thống Trump, các nước khác đã lên tiếng phản đối mạnh mẽ và vạch kế
hoạch nhằm đánh thuế nhập khẩu một số mặt hàng quan trọng mà Mỹ xuất khẩu vào
thị trường của họ. Ví dụ, Liên minh Châu Âu cho biết là họ sẽ đáp trả bằng việc
đánh thuế nhập khẩu lên xe mô tô Harley-Davidson, rượu Bourbon, và quần jean
xanh Levi's của Mỹ.
Tất
nhiên là Tổng thống Trump biết rõ các hệ quả kinh tế tiêu cực của động thái bảo
hộ thương mại của mình. Nhiều cố vấn kinh tế của ông đã không tán thành với
việc đánh thuế nhập khẩu lên thép và nhôm. (Gary Cohn, cố vấn kinh tế trưởng
của Nhà Trắng, vừa mới tuyên bố từ chức cũng vì chuyện này). Nhưng ông đã bỏ
ngoài tai những ý kiến này. Ông tuyên bố trên mạng Twitter: “Chúng ta phải bảo
vệ đất nước và công nhân của chúng ta. Ngành thép của chúng ta đang bị trì trệ.
Nếu bạn không có thép, bạn không có một quốc gia.” Và ông tỏ ra không hề ngần
ngại trước những cảnh báo về việc hàng hóa xuất khẩu của Mỹ sẽ bị trả đũa, có
nguy cơ đưa đến tình trạng chiến tranh thương mại. Ông nói rằng chiến tranh
thương mại là tốt và có thể chiến thắng dễ dàng. Ý ông là Mỹ luôn bị thâm hụt
mậu dịch với các nước khác thì các nước khác phải e dè trước những căng thẳng
thương mại hơn là Mỹ.
Có thể
thấy rằng động cơ chính đằng sau động thái bảo hộ thương mại của Tổng thống
Trump nghiêng mạnh về yếu tố chính trị. Trong khi vận động tranh cử, ông đã nói
rất nhiều về việc Mỹ bị thua thiệt trong thương mại và hứa sẽ giúp đỡ các ngành
công nghiệp đang bị hàng nhập khẩu (mà ông cho rằng cạnh tranh không công bằng)
chèn ép mạnh, dẫn đến tình trạng mất việc của nhiều công nhân thuộc những ngành
này. Những tuyên bố mạnh dạn đó, mặc dù không được thuyết phục khi phân tích
qua những số liệu kinh tế tổng thể, đã góp phần tạo nên chiến thắng đưa ông vào
Nhà Trắng. Do đó, việc đánh thuế nhập khẩu lên thép và nhôm lần này được cho là
một lời hứa được giữ của ông. Và tất nhiên đây là điểm sáng mà ông sẽ nhắc nhở
cử tri trong cuộc tranh cử cho nhiệm kỳ thứ hai.
Một câu
hỏi liên hệ được đặt ra là vậy lợi ích của người tiêu dùng bị ảnh hưởng tiêu
cực bởi chính sách bảo hộ thì sao? Câu trả lời là lợi ích của họ ít được quan
tâm bằng lợi ích của thành phần sản xuất nội địa. Lý do là vì lợi ích của
thương mại tự do thì được trải mỏng ra nhiều thành phần trong khi thiệt hại thì
tập trung vào một thành phần. Và thành phần tập trung đó sẽ dồn nhiều công sức
để vận động chính sách hơn các thành phần kia, bởi vì bất kỳ sự thay đổi chính
sách theo hướng nào cũng đem lại lợi/thiệt rất đáng kể cho họ.
Trong
trường hợp của thép, nếu như không có thuế nhập khẩu thì các thành phần tiêu
thụ thép ở Mỹ sẽ hưởng lợi bởi giá rẻ hơn từ thép nhập khẩu. Nhưng lợi ích này
được trải mỏng ra (do có rất nhiều ngành sử dụng thép, một thành phần của đầu
vào, để sản xuất các mặt hàng đầu ra) trong khi thiệt hại lại chỉ tập trung vào
ngành thép nội địa trước sức ép cạnh tranh của thép nhập khẩu. Nói một cách
ngắn gọn, lợi ích của những thành phần tiêu thụ thép không được thấy rõ bằng
thiệt hại của ngành thép. Và ngược lại, khi áp dụng thuế nhập khẩu thì lợi ích
của ngành thép được thấy rõ ràng trong khi thiệt hại đối với các thành phần mua
thép thì được trải mỏng ra.
Bộ
trưởng Thương mại Mỹ Wilbur Ross đã minh họa rõ nét khi ông xuất hiện trên truyền
hình với một hộp súp Campbell và một lon Coke để lý giải rằng những thiệt hại
đối những thành phần tiêu thụ thép và nhôm không đáng kể khi áp dụng thuế nhập
khẩu. Ông chỉ ra rằng với giá thép tăng 25% (khi áp dụng thuế nhập khẩu 25%)
thì giá của lon súp (chi phí thép trong 1 lon súp là 2,6 cent) sẽ chỉ tăng 6/10
của 1 cent trên giá bán hiện nay là 1,99 đô la. Ông cũng nói rằng, ngay cả
thành phần tiêu thụ nhiều thép như ngành sản xuất xe, thuế thép cũng chỉ làm
cho một chiếc xe có giá 35.000 đô la tăng 0,5%. Tương tự như vậy, hệ quả của
10% thuế nhập khẩu nhôm cho một lon Coke chỉ làm giá tăng 3/10 cent trên giá
bán là 1,49 đô la. Do đó, các ngành sử dụng thép và nhôm sẽ không gây áp lực đủ
mạnh lên chính phủ để thay đổi việc đánh thuế nhập khẩu vì thiệt hại dàn trải
của họ không quá lớn để buộc họ phải quyết tâm vận động.
Và tất
nhiên là các đối tác thương mại của Mỹ cũng nhận ra rằng các yếu tố chính trị
nội địa quyết định chính sách thương mại Mỹ. Do đó, như các nhà phân tích chỉ
ra, những mặt hàng xuất khẩu của Mỹ mà Liên minh Châu Âu dự định trả đũa sẽ
nhắm vào các vùng nhạy cảm chính trị để tạo áp lực lên Nhà Trắng. Ví dụ, xe mô
tô Harley-Davidson được sản xuất tại Wisconsin, là tiểu bang nhà của Chủ tịch
Hạ viện Mỹ Paul Ryan (thuộc đảng Cộng hòa như Tổng thống Trump). Và diễn biến
mới nhất cho thấy ông Ryan đã lên tiếng cho rằng Nhà Trắng cần nhắm việc đánh
thuế vào một số nước cạnh tranh không công bằng (chẳng hạn như Trung Quốc) thay
vì tất cả các nước xuất khẩu thép và nhôm vào Mỹ để tránh bị trả đũa và thiệt
hại ngoài dự kiến.
Một khi
những lợi ích chính trị bị ảnh hưởng trực tiếp, các chính trị gia sẽ cùng các
nhóm kinh tế bị hại bởi chính sách thương mại sẽ gây áp lực với Nhà Trắng để cố
xoay chuyển tình thế. Tổng thống Trump không phải là người dễ bị gây áp lực.
Quyết định về chính sách thương mại của ông sẽ được cân nhắc bởi nhiều yếu tố
khác nhau. Nhưng yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định sau cùng sẽ là
lợi ích chính trị.
Trần Lê
Anh (GS Đại học Lasell)
............../.
