__________________________________________________________
Giáo sư Trần Văn Khê qua đời
[24-6-2015]
[24-6-2015]
__________________________________________________________
http://tuoitre.vn/tin/van-hoa-giai-tri/20150625/ban-tranvan-khe-da-lanh-giai-nhi-cho-vietnam-ve-conhac/766839.html
TẠI ĐẠI NHẠC HỘI BUDAPEST TRƯỚC
HÀNG 70 NƯỚC KHẮP NĂM CHÂU
Bạn
Trần-văn- Khê đã lãnh giải nhì cho Việt-Nam về cổ-nhạc
Năm 1949, nhạc sĩ trẻ Trần
Văn Khê đã "đơn thân độc mã" thi âm nhạc tại Đại nhạc hội Budapest
(Hungari) với 70 nước tham gia rất "hoành tráng". Ngay sau kỳ thi,
chàng Trần Văn Khê đã gửi thư về nước báo tin vui.
 |
| TRẦN-VĂN-KHÊ trước khi Đại Hội Budapest - Ảnh Việt báo 18-1949 |
Tuần san Việt báo số 18-1949 ở Sài Gòn đã
đăng toàn văn lá thư - bài viết này của chàng nhạc sĩ trẻ Trần Văn Khê,
ngay sau trang 3 xã luận. Và hình bìa tạp chí là hình nhạc sĩ Trần Văn Khê.
TTO xin mạn đăng bài
viết cách đây 66 năm này của chàng nhạc sĩ trẻ tài hoa Trần Văn Khê mà
ngay từ lúc ấy đã có một tình yêu dân tộc, quê hương mãnh liệt khi
"đem chuông đi đấm xứ người".
[Bài đăng xin được phép
giữ nguyên cách hành văn, từ dùng và quy cách chính tả của người Nam bộ,
người Sài Gòn lúc ấy (1949)]
 | ||
|
“…Vẫn biết rằng nhờ toàn-dân
Việt-Nam đang anh-dõng tranh-đấu, nhờ những lý-do chánh-trị, họ phải để cho
Việt-Nam có một hai kết-quả gì, nhưng tôi sung-sướng vì đã được đem chút tài
mọn mà phụng-sự Tổ-quốc: nước Việt-Nam yêu quý của chúng ta”. – TRẦN-VĂN-KHÊ
Tại…
Gửi những anh chị em quen biết,
Budapest, 25-8-49
Tôi gởi thơ nầy để các bạn
chia vui với tôi và để khoe với các bạn rằng trong kỳ thi đàn cổ với các nước
tại Budapest, tôi đã đem GIẢI NHÌ cho Việt-Nam ngang hàng với Mông-cổ, thua Nga
mà hơn Lỗ-ma-ni (Rumani) và Hung-gia-lợi (Hunggari).
Hôm tôi được mời lại Phòng
Văn-Hóa của Đại-Nhạc-Hội Budapest để bàn về những cuộc tranh tài về nhạc và
khiêu-vũ, tôi đã nói với những nhân-viên Phòng Văn-Hóa rằng: Nước Việt-Nam đã
xa xôi lại còn đang tranh-đấu giành tự-do thành ra các nhân-tài vì nhiệm-vụ
kháng chiến không thể dự Hội-nghị. Chúng tôi là những sinh-viên ở Âu-châu, bất
tài, chỉ cố gắng trình-bày phần nào của văn-hóa Việt-Nam, vì đó là bổn-phận của
chúng tôi chứ ra mà tranh tài với các nước thì chúng tôi không dám”.
Nhưng nhân-viên Phòng
Văn-Hóa nói rằng: “Nếu Việt Nam không tranh tài về các môn đờn piano hay violon
thì ít ra Việt-Nam cũng có một lối nhạc cổ đặc biệt và các nước như Mông-cổ,
Hung-gia-lợi cũng sẽ đem nhưng cây đàn cổ thô sơ ra dự thi, anh cố gắng để Việt-Nam
có thể góp mặt với các nước chớ!”.
Bảo tôi ra tranh tài thì
tôi không dám. Nhưng bảo tôi rán dự thi để Việt Nam được góp mặt với các
nước thì tôi khó thể chối từ. Thế là tôi nhận lời.
Về nhà tôi nói với anh em:
“Chắc chắn thể nào mình
cũng hạng chót, nhưng ít ra trong lúc dự thi và khi có kết-quả, dầu hạng chót
đi nữa, mình cũng làm cho tên tuổi Việt-Nam được người ta để ý thêm một chút.
Tôi kỳ này thật là “liều mạng già” làm lý ra dự thi để cho tên Việt-Nam được
nhắc nhở đến”.
Tuy nghĩ thế nhưng lòng vẫn
phập phồng. Và chiều ngày 17-8-49 tôi o cây đàn cò “chết nhát” của tôi
lại, gắn cục tòng chỉ cho ngay, thay dây mới, phủi bụi cây đàn tranh và nhấn
dây cho nó êm dây. Đúng 4 giờ chúng tôi lại Magyar Synhez mà dự thi.
Trong lúc chờ đợi, tôi nghe
người giới thiệu đọc bằng tiếng Nga, Pháp, Anh, Hung rằng hôm nay có những nước
Tiệp-khắc, Hung-gia-lợi, Lỗ-ma-ni, Bảo-gia-lợi (Bungari) và Việt-Nam dự thi về
nhạc và khiêu-vũ theo xưa; tôi đâm ra lo.
Đoàn Tiệp-khắc ra sân khấu
với trên 80 thanh niên nam nữ hát những bài hát cổ và múa nhưng điệu đặc-biệt
theo đồng quê.
Đoàn Bảo-gia-lợi đem trên
100 thanh-niên hợp-xướng những bản xưa và nhảy múa rầm rộ. Lại thêm có giàn
nhạc violon đờn theo điệu triganest. Mặc dầu trời không nóng lắm mà tôi toát mồ
hôi. Trời ơi! Người ta đi dự thi với hàng trăm người, với bao nhiêu bài hát
điệu múa với cả giàn nhạc, mà tôi “đơn thân” với hai cây đàn quèn nầy tôi sợ
làm xấu hổ cho Việt-Nam quá. Tôi nhớ lại ân hận rằng không năn nỉ anh Tư Huyện
mượn cây đàn-cò cần, để cây đàn-cò bạch chảng của tôi ra sân-khấu dự-thi coi kỳ
quá.
Trong khi đoàn Hung-gia-lợi
ngoài nhiều lối khiêu-vũ theo xưa còn có thêm một giàn nhạc xưa với cây đàn
giống như cây tam-thập-lục với mấy ống sáo bằng đồng bằng cây.
Đoàn Lỗ-ma-ni lựa ra hai
người kỳ tài. Một em bé 13 tuổi thổi ông sáo 5 lỗ thổi những bài nhạc xưa giống
tiếng sáo của mấy mục đồng đuổi trâu về xóm; một thiếu-nữ chỉ dùng một lá cây
mà thổi một điệu nhạc xưa tiếng kêu tương tự như giọng kèn tiểu của nhạc ta.
Rồi giàn đờn gồm có mấy cây đàn tam-thập-lục, đàn hình bầu dục như cây tỳ-bà.
Thêm vào đấy bao nhiêu điệu múa tưng-bừng.
Chết tôi rồi! Áo tôi ướt
đẫm mồ hôi, khi bỏ màn, người giới thiệu ra nói: “Bây giờ đến phiên anh V.K.
biểu-diễn cổ nhạc Việt-Nam”.
Trái lại với quang cảnh
tưng bừng màu sắc, rầm-rộ với những điệu khiêu-vũ trên sân khấu minh-mông chỉ
“đơn thân” và “độc mã” với cây đàn xấu-xí.
Màn kéo lên.
Khán giả hơn ngạc nhiên vì
từ 4 giờ tới bây giờ toàn những ban nhạc, những đoàn khiêu vũ bây giờ chỉ một
người ngồi với một cây đàn dị kỳ.
Phóng viên các báo chụp
hình. Ánh magne-sium làm chóa mắt tôi.
Khi lên dây xong, định thần
lại, tôi thấy trên lầu 8 người giám khảo ngồi trước 8 tờ giấy trắng. Thính giả
lặng thinh. Tôi nghe tim tôi đập mạnh.
“Cầu xin ông Tổ nhạc giúp
cho tôi trong phen nầy”.
Những tay đàn lỗi lạc như
Sáu Tửng, Tư Huyện, Sáu Quý, Chín Kỳ,v.v… các anh ở đâu để tôi lãnh trách nhiệm
nặng nề là thay mặt cho cổ nhạc Việt- Nam đây?
Tôi bắt đầu rao ít câu. Tôi
không rao theo các điệu cải lương. Tôi phỏng theo điệu sa-mạc rồi đặt ra nhiều
câu với nhiều ngón run, ngón vuốt.
Hôm nay tôi để cả tâm hồn
tôi vào đấy, tôi đàn bực trên rồi xuống bực đưới. Cả rạp im lặng nghe.
Dạo đàn trong 5 phút tôi
ngâm 5 câu sa mạc vừa ngâm vừa đàn phụ họa theo. Dứt bài tiếng vỗ tay vang dậy
cả rạp và họ vỗ mãi trong vòng gần 2 phút không ngừng. Tôi hơi vững lòng “lên
tinh thần” lấy đàn tranh ra. Tôi nhấn trên một sợi dây đến 9 chữ đàn khác nhau.
Phóng-viên các báo lại chụp hình một lần nữa. Tôi rao đàn tranh trong 5 phút
lại bắt đầu ca bản “Bắc Cung Ai”. Lại cũng vừa đàn vừa ca. Trước khi ca tôi có
cắt nghĩa sơ bằng tiếng Anh và tiếng Pháp ý nghĩa bài hát: “một thiếu phụ than
thân trách phận”.
Tôi cố diễn tả sự đau đớn
của thiếu-phụ bằng giọng ngân, bằng chữ nhất, bằng nét mặt, và khi dứt bài một
tràng pháo tay vang dậy. Tôi phải trở ra chào thính-giả mấy lượt. Nhưng tôi
nghĩ rằng chẳng qua là lối xã-giao chứ so với các giàn nhạc kia tôi còn cho
mình kém quá.
Nhưng tôi đã rán hết sức
tôi và tôi đã thành công: tôi đã làm được một số thính giả cảm động vì bài hát.
Nhiều phóng-viên các báo
Hung, Tiệp, Lỗ đến hỏi tôi về cây đàn cò và đàn tranh và họ nói rằng đây là đầu
tiên trong lịch-sử mà cây đàn tranh và đàn cò lên tiếng tại kinh đô nước Hung.
Cùng đi với tôi, anh
Nguyễn-ngọc-Hà đờn bản Thiên-Thai bằng “guitare electrique” nhưng khi nhà báo
đến hỏi cây đàn gì anh Hà bảo là cây đàn Lục-huyền cầm Hạ-uy-di cho nó có cái
tên Việt-Nam. Anh Hà rất được hoan-nghinh với cây đờn ấy và có điều lạ là dân
chúng Hung chưa nghe guitare hawaienne lần nào cả và rất thích giọng đàn uốn
éo.
Làm xong phận sự, chúng tôi
về ra sung sướng ở chỗ VIỆT-NAM CŨNG ĐÃ GÓP MẶT VỚI CÁC NƯỚC KHÁC trong cuộc
tranh tài nầy.
Vài hôm sau nước Nga với
một nhạc công danh tiếng biểu diễn balalaika và những cây đàn cổ khác, nước
Mông Cổ với cây đàn tami lúc khẩy lúc kéo. Nhạc sĩ Mông-cổ kéo rất hay tiếng
kêu như tiếng violoncelle.
Đến bữa 24-8-49, sau khi
ban giám khảo cọng điểm lại thì cô thông ngôn hối hả chạy cho tôi hay. “Anh Khê
này! Bốn giờ chiều nay anh lại Âm-nhạc-viện mà lãnh thưởng. Phòng Văn-hóa vừa
cho hay anh được giải thưởng về nhạc. Anh thay đồ đi mau. Tôi có mấy lời khen
anh đấy!”.
Thay đồ đi mà tôi vẫn nghĩ
rằng có lẽ mình hạng chót nhưng họ cho giải an ủi hoặc một cấp bằng danh dự chi
chi chớ chẳng lẽ mình hơn người ta.
Đến Âm-nhạc-viện thấy bao
nhiêu đại biểu các nước ngồi thật. Trên bàn danh dự có Chủ-tịch Thanh niên thế
giới, Chủ-tịch sinh viên thế giới, 14 viên giám khảo, các nhạc sư nhạc trưởng
các nước.
Hôm ấy, Nga được tất cả 50
giải thưởng đàn violon, đàn piano, hợp xướng, độc xướng, kèn trompette v.v… các
anh nhạc sĩ Nga hạng nhứt cả.
Đến phiên cổ nhạc, hạng
nhứt anh Garayev (Nga) hạng nhì Biemian (Mông Cổ) và tôi (Việt-Nam), hạng ba
Florika (Lỗ-ma-ni) và Beres (Hung-gia-lợi).
Khi kêu đến tên tôi, tôi đi
lên sân khấu và trong lúc Chủ-tịch phiên nhóm bắt tay tôi và cả rạp vỗ tay,
phóng-viên báo chụp hình, tôi sung sướng vì đại-biểu các nơi không phải
hoan-nghinh cá nhân tôi mà hoan nghinh cả một nền cổ nhạc Việt-Nam, tôi
sung-sướng vì tôi đã không làm hổ mặt Việt-Nam.
Và nói ra chắc bạn cười tôi
sao yếu tánh chớ trong những trường-hợp thế nầy tôi thấy mặt tôi nóng bừng và
nước mắt từ đâu tuôn dài theo má khi tôi trở về chỗ ngồi.
Lúc đứng trên sân khấu tôi
cố dằn và rán cười nhưng khi về đến chỗ ngồi lại thấy nước mắt đâu nó tuôn ra
như thế?
Dở quá bạn nhỉ? Nhưng
nhạc-sĩ nào lại chẳng dễ cảm xúc hơn người!
Hôm sau, khi các báo đăng
kết quả, khi các đài phát thanh loan báo tin các cuộc tranh tài, nhiều bạn
nhạc-sĩ các nước tìm tôi hỏi thăm về âm-nhạc Việt-Nam, về những cây đàn cổ.
Tiếc rằng tôi không có những cây đàn sến, đàn kìm, đàn tỳ bà, đàn độc huyền để
cho họ biết thêm, vì khi qua Pháp tôi chỉ đem được có hai cây đàn cũ mua lại
của người ta. Nhưng hiện giờ tôi quí hai cây đàn ấy lắm. Chúng nó đã giúp tôi
trong khi tôi trình bày cổ nhạc Việt-Nam và hôm 24-8, có lẽ tôi đã sống được
một phút cảm động nhứt trong đời nhạc của tôi.
Vẫn biết rằng nhờ toàn dân
V.N. đang anh-dõng tranh-đấu, nhờ những lý do chính-trị họ phải để cho Việt-Nam
có một hai kết quả gì, nhưng tôi sung sướng vì đã được đem chút tài mọn mà
phụng-sự Tổ-quốc: nước Việt-Nam yêu quí của chúng ta.
TRẦN-VĂN-KHÊ
////////////////////
http://tuoitre.vn/tin/van-hoa-giai-tri/20150625/tho-cho-ban-o-parislich-su-hai-cay-don-da-giup-anh-tranvankhe-doat-giai/766872.html
THƠ CHO BẠN Ở PARIS
Ba tuần sau khi đăng trân
trọng ngay ảnh bìa nhạc sĩ trẻ Trần Văn Khê dự Đại hội âm nhạc sinh viên
Budapest (Hunggari), Việt báo số 21-1949 tiếp tục đăng ảnh bìa về người nhạc sĩ
trẻ này với bài viết bên trong về hai cây đờn mang đi thi của nhạc sĩ sinh
viên Trần Văn Khê.
 | ||
|
Bài viết ký tên Ái Lan, gửi
cho một người bạn ở Pháp.
[Bài đăng xin được phép
giữ nguyên cách hành văn, từ dùng và quy cách chính tả của người Nam bộ,
người Sài Gòn lúc ấy (1949)]
.
Bạn NGỌC-LAN,
Trong số báo trước, tôi đã
hứa với bạn sẽ kể lại lịch-sử hai cây đờn của anh Khê. Chắc bạn đã mỉm cười,
nếu bạn không bỉu môi thầm bảo: Lịch-sử quái gì hai cây đờn ấy.
Thì cứ ra chợ Cầu ông Lãnh
mà mua, hay là mua lại đờn cũ của ai đó chớ gì.
Vâng, chính thế, nhưng bạn
ạ, bạn có biết đâu trong hai cây đàn đó, nó còn ẩn náu bao nhiêu niềm uẩn khúc
đầy triết lý của cái nghèo nơi một nghệ-sĩ chơn chánh như anh Khê chẳng hạn.
Vậy, mời bạn hãy đọc dưới
đây một mẫu giai thoại… vui vui về hai cây đờn “bạch chãng” của anh Khê, nhưng
tôi cấm bạn cười… ra nước mắt đấy!
Tại nhà ở, chúng tôi đang
ngồi nói chuyện phiếm để đỡ sốt ruột trong lúc chờ anh Khê và vài người bạn
khác, để dự một bữa tiệc tiễn chơn anh Khê sang Pháp, bỗng một tiếng két của
chiếc xe xích-lô thắng ngoài ngõ, và tiếp theo một giọng cười đặc biệt của anh
Khê là lúc nào cũng hồn nhiên, sung sướng, từ ngoài cửa ném vào. Một người bạn
nói khẽ với tôi: “Anh ấy đi đến đâu là mang cả một vũ-trụ lạc quan đến đó”.
Lời phê-bình vắn tắt, nhưng
rất đúng. Bạn không thể nào giữ được nỗi buồn, nếu bạn nghe giọng cười của anh
Khê một khi đã cất lên.
Trong lúc chúng tôi nói lén
anh, thì anh đã bước vào với hai cây đàn, một cũ, một mới. Cây cò còn mới tinh
của anh, làm bằng một thứ cây gì trắng tươi như cây thông mà anh Khê gọi là màu
“bach chãng”.
Tôi vội thuật lời nói lén
của người bạn khi nãy với anh Khê, anh phá lên cười một chuổi dòn tan trong lúc
anh cẩn thận đặt hai cây đờn xuống ván. Bỗng anh Khê hạ thấp giọng:
“Không biết giờ này, vợ tôi
đã chạy ra tiền đi chợ chưa? Nhà chỉ còn có vài chục bạc, tôi đã lấy hết đi mua
đờn từ sáng tới giờ”. Nói xong, anh lại cười, để cho chúng tôi… ra nước mắt!
- Anh mua đờn làm gì
mà gấp đến phải vét cả tiền chợ?, tôi hỏi.
Anh Khê cho hay rằng anh
định đem hai cây đờn đó sang Pháp đờn bậy chơi. Nhứt là trong lúc ở dưới tàu,
linh-đinh trên mặt biển gần trót tháng.
Anh lại cho biết, cây cò
anh mua ở Cầu ông-Lãnh, còn cây tranh, anh xin của cậu anh đem về chữa sửa lại
mấy chỗ hư hỏng, vì nó đã cũ kỹ.
- “Chưa đủ, anh
phải đem theo một cái lon, hay cái nón lá xe kéo để người ta bỏ xu, khi anh
ngồi đờn nơi mấy cái nhà ga xe điện”. Một người bạn nói đùa.
- “Mua thêm cây độc
huyền và một cuốn thơ Lục vân Tiên”.
Tất cả các bạn đều rộ lên
cười.
Sau khi cười dứt, anh Khê
nghiêm trang nói:
“Được chớ! Nếu ngày nào
thấy cần, tôi sẽ làm thế".
- Anh không mắc cở à?
Tôi hỏi.
Khê nhìn tôi với đôi mắt
trách thiện:
“Tôi làm gì mà mắc-cở?
Nghèo, đi đờn mướn, hát dạo, kiếm tiền ăn, học, nếu nghề ấy có thể giúp tôi
học”.
Sau khi dùng cơm xong, anh
Khê đờn cho chúng tôi nghe trước khi anh lên đường.
Tối hôm ấy, một bác sĩ ở
Cholon lại tiễn anh Khê và thết luôn chúng tôi một bữa cơm Tàu. Bộ đồ “vía” của
anh Khê để dành mặc trong lúc đặc biệt, được nó trang hoàng vào người anh, huê
dạng như… một chánh khách… chầu rìa.
Sau khi ăn uống xong, chúng
tôi đón xe “tắc-xi” về Saigon. Trước khi lên xe, anh Khê kê miệng vào tai H…
nói nhỏ: “Ê! H trả tiền xe nhé”.
Cách đó vài tháng, chúng
tôi được đọc một bức thơ của anh Khê từ Pháp gởi về cho một người bạn tên H.
Trong ấy, có một câu đã làm cho tôi cảm động và ghi nhớ mãi: “H… ạ! Sự sống của
tôi ở Paris lúc nầy nguy ngặt quá vì số tiền bà gia tôi dự bị để gởi lần cho
tôi tạm lúc đầu đã bị gián đoạn, do một việc rủi-ro bất ngờ. Lắm lúc, tôi muốn
thực-hành lời nói đùa của các bạn trong buổi tiệc tại nhà P. là đem đờn kéo dạo
ở mấy nhà ga. Nhưng bạn ạ! Chỉ vì một lẽ là tôi đã lên diễn đàn mấy lần trong
những cuộc lễ của Tổng Hội Sanh Viên V.N tổ chức. Nếu tôi ra ngồi đờn hát như
thế, sợ mất thể diện cho Hội. Còn về cá nhân tôi, tôi không ngại gì việc ấy…”
Hôm nay, tôi không ngờ hai
cây đờn mà gia-đình anh Khê đã nhịn ăn một ngày để lấy tiền mua nó, nó đã giúp
anh Khê đoạt giải nhì về âm nhạc cổ Việt Nam trước mấy ngàn đại-biểu sanh viên
quốc-tế ở Budapest.
........../.
