Khi người
dân đứng lên lật đổ chủ nghĩa cộng sản vào năm 1989
BBC / By John
Simpson
_________________
30 tháng 12
2019
Khi đế chế
Liên Xô ở Đông Âu sụp đổ vào những tháng cuối năm 1989, tôi được cử đi đưa tin
về các cuộc cách mạng đang đồng loạt diễn ra chỉ trong vòng có sáu tuần: Bức
tường Berlin sụp đổ, cuộc cách mạng ôn hòa ở Tiệp Khắc (Czech), và một cuộc
cách mạng bạo lực ở Romania.
Vào ngày
1/10/1989, không ai mơ rằng vào Giáng sinh, Bức tường Berlin sẽ sụp đổ, Tiệp
Khắc sẽ được tự do, và lãnh đạo chuyên quyền Nicolae Ceausescu của Romania bị
lật đổ.
Hầu hết mọi
người vẫn cho rằng khối Xô Viết sẽ còn tồn tại lâu dài. Tuy nhiên, trên thực
tế, đây chỉ là ‘ngôi nhà dựng lên từ những mảnh ghép’ (house of cards) – tức
một sự tồn tại không bền vững, bấp bênh.
Năm 1953,
bạo loạn ở Đông Đức đã bị đàn áp một cách nhẫn tâm.
Năm 1956,
khi Hungary cố gắng ly khai, xe tăng Liên Xô đã đè bẹp cuộc cách mạng này.
Năm 1968,
nhà lãnh đạo Tiệp Khắc Alexander Dubcek đã giới thiệu “Chủ nghĩa xã hội với
khuôn mặt của con người” và Moscow lại gửi vào xe tăng đến.
Nhưng đến
tháng 10/1989, mối đe dọa vũ lực đã biến mất. Khi những người biểu tình xuất
hiện trên đường phố Đông Đức, nhà lãnh đạo cải cách của Liên Xô Mikhail
Gorbachev cảnh báo chế độ ở Đông Berlin không được nổ súng.
Tuy nhiên,
sự sụp đổ của khối Xô Viết đã xảy ra một cách rất tình cờ.
....
Sự sụp đổ
của đế chế Liên Xô
Vào tối
ngày 9/11/1989, phát ngôn viên của Đông Đức Günther Schabowski đã có buổi họp
báo như thường lệ.
Bộ Chính
trị cầm quyền hy vọng sẽ xoa dịu căng thẳng bằng cách cấp thị thực cho người
dân đến Tây Đức nhưng sẽ phải qua một quy trình rất chậm chạp và quan liêu.
Nhưng không một ai đã giải thích điều này cho Schabowski. Tồi tệ hơn, khi vội
vã đến buổi họp báo, ông ta đã sắp xếp nhầm các tài liệu về kế hoạch.
Khi một
người hỏi khi nào hệ thống chính trị mới sẽ bắt đầu. Schabowski bối rối, trả
lời rằng: “Ngay lập tức.”
Truyền hình
Tây Đức và tất cả mọi người ở Đông Đức theo dõi tivi hôm đó đã hiểu điều này có
nghĩa rằng Bức tường Berlin sẽ được mở vào tối hôm đó. Những đám đông khổng lồ
quây quanh dọc bức tường và những người lính biên phòng đã cho họ đi qua.
Bức tường –
biểu tượng chính của sự đàn áp của khối Xô Viết – đã không còn chia rẽ nước Đức
được nữa.
West
Germans celebrate the collapse of communism atop the Berlin Wall, 12 November
1989
 |
| Người dân Tây Đức vui mừng về sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản bên trên Bức tường Berlin, vào 12/11/1989 |
Và đêm hôm
sau, chính tôi đã nhảy múa ngay bên trên bức tường đó – điều mà tôi chưa bao
giờ nghĩ tới kể cả trong những giấc mơ điên cuồng nhất của tôi.
Ánh sáng
trở lại
Ở nước láng
giềng Tiệp Khắc, phe đối lập được lãnh đạo bởi các trí thức của phong trào Hiến
chương 77.
Họ đã bị
đàn áp một cách dã man, nhưng nhà lãnh đạo của họ, nhà văn và kịch tác gia
Vaclav Havel, đã nhấn mạnh rằng họ vẫn nên hoạt động như một chính phủ, với các
dự trù chi tiết về cải cách kinh tế và luật pháp, trong lúc chờ đợi.
Chỉ tám
ngày sau khi Bức tường Berlin sụp đổ, vào ngày 17/11, một loạt các cuộc biểu
tình phản đối đã bắt đầu tại Quảng trường Wenceslas của Prague.
Khi tôi hạ
cánh ở Prague vào ngày 19/11, tôi đi thẳng đến quảng trường. Tôi có thể thấy
rằng hầu hết những người lớn tuổi, những người đã đau đớn trải qua Mùa Xuân
Praha 1968, đang lê bước về nhà, trong khi những người trẻ tuổi, không hề có ký
ức gì về năm 1968, vẫn đang xô đẩy và tích cực tham gia cuộc biểu tình.
Dần dần,
trong những ngày tiếp theo, những người lớn tuổi cũng tham gia; và đến ngày
24/11, quảng trường đã đầy ắp người.
 |
| Vaclav Havel vẫy tay trước đám đông ở Quảng trường Wenceslas, Prague, vào ngày 10/12/1989 |
Tối hôm đó,
Alexander Dubcek, nhà lãnh đạo năm 1968, vốn đã bị quản thúc tại gia kể từ sau
sự kiện Mùa xuân Prague, đã đến tòa nhà Melantrich nhìn ra quảng trường.
Tôi đang
đứng bên cạnh Vaclav Havel khi ông ta chào đón Dubcek và, dịu dàng như một đứa
con trai với một người cha già, dẫn ông ra ban công nhìn về đám đông khổng lồ.
Đám đông ồ
lên trong hân hoan.
Lúc đầu,
giọng Dubcek có phần run rẩy, nhưng càng về sau càng mạnh mẽ hơn: “Trước đây,
ánh sáng đã từng chiếu rọi nơi đây. Chúng ta phải hành động khi ánh sáng đó
chiếu lại lần nữa.”
Bên dưới
chúng tôi, mọi người đang bật khóc.
Tối hôm đó,
tại trụ sở của phong trào Hiến chương 77 – Nhà hát Magic Lantern – tôi chứng
kiến Dubcek và Havel và những người khác, ngồi trên sân khấu. Người phát ngôn
của họ, Jan Urban, đã mở ngay một chai sâm banh và tuyên bố rằng, chế độ Cộng
sản đã kết thúc.
Cuộc cách
mạng đã kết thúc – và nó đã diễn ra hoàn toàn trong ôn hòa.
Chiếc trực
thăng hết xăng
Có lẽ viên
hạt cứng nhất để đập bể luôn là Romania, nhưng thực tế, thể chế cộng sản ở quốc
gia này chỉ tồn tại được khoảng một tháng sau đó.
Nicolae
Ceausescu, nhà lãnh đạo Cộng sản, ngày càng trở nên chuyên chế hơn, và lực
lượng cảnh sát mật của ông ta, The Securitate, cũng rất hung bạo.
Đến giữa
tháng 12, những người từ nhóm thiểu số nói tiếng Hungary bị áp bức của Romania
đã biểu tình trên đường phố Timisoara.
Không ai
dám nói với Ceausescu về mức độ nghiêm trọng của vụ bạo loạn ở Timisoara, bởi
vậy, ông ta đã không cử lực lượng đến Bucharest để đàn áp vào ngày 21/12.
Cảnh sát
mật The Securitate đi cùng xe buýt với các công nhân nhà máy khiến vụ biểu tình
như có vẻ đông đảo hơn. Và với sự ẩn danh của đám đông, một số người bắt đầu la
ó. Ceausescu dường như bị đơ ra, miệng há hốc: ông ta chưa bao giờ bị ai la ó.
Tất cả
những người xem truyền hình hôm đó đã nhìn ra điểm yếu của ông ta.
 |
| Khi người Romania đứng lên chống lại chế độ chuyên quyền |
Đêm đó cuộc
cách mạng nổ ra. Sáng hôm sau, 22/12, Ceausescu và vợ leo lên một chiếc trực
thăng khi đám đông đang đột nhập vào nơi làm việc của ông ta và đi về phía Bắc.
Nhưng phi
công sau đó đã sớm hạ cánh, nói rằng trực thăng hết nhiên liệu.
Các vệ sĩ
của Ceausescu rụng rời. Bà Elena, cứng rắn hơn chồng, rút súng ra và cướp một
chiếc ô tô đi qua.
Cuối cùng,
họ bị bắt.
Vào ngày
Giáng sinh, đoàn làm phim của tôi và tôi đã quay phim trong căn hộ bỏ hoang của
Ceausescu và người quản gia của ông ta đã đưa cho tôi cây bút của nhà độc tài
như một vật kỷ niệm.
Đêm đó, khi
tôi chuẩn bị lên sóng truyền hình, thì nhận được tin rằng hai vợ chồng
Ceausescu đã bị xử bắn.
Tôi nhanh
chóng viết lại bản thảo của mình rồi ngồi nghỉ. Và đó là lúc tôi nhận ra, mình
đã viết cáo phó cho Ceausescu bằng chính cây bút của ông ta.
......../.
