CHÍNH TRỊ
& KỸ TRỊ
15 THÁNG 8 - 2017
Huy Đức
*****
Chủ tịch một công ty nổi
tiếng, trực thuộc một bộ, hưu gần hai năm nay, nhận xét ngắn gọn về người mà lẽ
ra ông phải chịu ơn vì từng ký 3 quyết định đề bạt, bổ nhiệm ông, "Súc
vật". Một thành viên nội các nhiệm kỳ trước, đang giữ một vị trí cao hơn
trong nhiệm kỳ này, trong một lần bi phẫn, nói với bạn tâm giao, "Đôi khi
tôi phải làm những việc không phải của một con người". Nhiều đại biểu dự
Đại hội XII ngạc nhiên vì nhận được những khoản thu nhập bất ngờ. Có những lá
phiếu đã được quy đổi thành tiền bên hành lang của nơi mà các đảng viên trung
thành vẫn coi là "đền thiêng của Đảng".
Nhiệm kỳ này vẫn rơi rớt
không ít thành viên tiến thân bằng những nấc thang được lắp đặt bởi các
"nguyên lý" của hai nhiệm kỳ trước đó. Nhiều nhà báo "uống
rượu" với Trương Minh Tuấn, ngơ ngác khi chứng kiến một kẻ thô lỗ, ăn
không nên đọi, nói không nên lời; làm trưởng phòng bảo vệ ở một cơ quan báo chí
đã là quá đáng, bỗng nhiên trở thành Bộ trưởng có quyền cấp thẻ, rút thẻ của
mình. Trương Minh Tuấn nếu không vượt thẩm quyền, ký quyết định cho MobiFone đi
vay 8.900 tỷ mua một cơ sở hạ tầng truyền hình trị giá tối đa là 300 tỷ, liệu
có thể có tiền, có cái ghế UVTƯ, bộ trưởng?
Đọc quy định mới của Bộ Chính
trị về "tiêu chuẩn chức danh, tiêu chí đánh giá cán bộ", nhận thấy
các nhà lãnh đạo Đảng đang muốn chặn cái đà tha hóa đó của đội ngũ. Nhưng, cũng
rất tiếc là những người tham mưu, ban hành quyết định này vẫn chưa nhìn thấy
cái gốc của vấn đề và đặt các nỗ lực cải cách trên những nguyên lý chính trị
căn bản nhất.
Cho dù vẫn đang được vận hành
với nhiều tính chất "đảng trị", nếu "công tác cán bộ" muốn
khắc phục được các yếu tố gây tha hóa đội ngũ thì không chỉ ban hành các quy
chế nội bộ mà còn phải thiết kế nền quản trị quốc gia theo hướng tách bạch hai
chức năng chính trị & kỹ trị. Từ đó, đội ngũ cán bộ cả của Đảng lẫn Nhà
nước không thể chỉ được phân chia theo thứ bậc (cấp ban bí thư quản lý, cấp bộ
chính trị quản lý...), mà phải tách bạch theo các ngạch trật: chính trị gia;
viên chức bổ nhiệm (chính trị & tư pháp); viên chức hành chánh.
Hệ thống chính trị, bao gồm
chính trị trung ương và chính trị địa phương - nơi đưa ra các quyết sách - và,
hệ thống hành chính - nơi kỹ thuật hóa bằng thủ tục để thực thi các quyết sách
đó. Chính trị & kỹ trị là hai thực thể song hành nhưng càng ít lệ thuộc vào
nhau càng tốt. Càng có một hệ thống hành chính (và cả tư pháp) ít chịu ảnh
hưởng bởi chính trị, bởi tư duy và các chỉ tiêu nhiệm kỳ và một hệ thống chính
trị không kiếm chác được từ sự nhũng nhiễu của hệ thống hành chánh thông qua
việc áp đặt các thủ tục (như các giấy phép con...) thì nền quản trị quốc gia
mới có thể hữu hiệu và giảm nguy cơ tham nhũng.
Khác với giai đoạn 1960 đến
đầu thập niên 1990, Chính phủ sau Hiến pháp 1992, bắt đầu xuất hiện các chính
trị gia - thay vì các cán bộ được Đảng kêu gì làm nấy như các chính phủ thời
"quan liêu, bao cấp". Cho dù đảng không phải là "tinh hoa của
dân tộc" thì những nhà lãnh đạo trong các nội các từ 2006 trở về trước vẫn
còn là những người tiêu biểu hơn trong Đảng.
Ngay từ cuối thập niên 1970s,
khi dấu ấn cá nhân và đảng trị đang là phương thức điều hành tuyệt đối của quốc
gia, rất ít khi có một nhà lãnh đạo địa phương nào được điều ra Hà Nội mà
"vô danh tiểu tốt" như hiện nay.
Những Võ Văn Kiệt, Chín Cần,
Đoàn Duy Thành... đều là những nhà lãnh đạo nổi bật, có nhiều sáng kiến chính
sách, trong các nền chính trị địa phương. Công tác cán bộ bắt đầu suy thoái khi
sự lựa chọn lãnh đạo được quyết định bởi các "cha chú" và những người
được cơ cấu vào Trung ương thường chỉ vì đứng đầu các "pháo đài
huyện" như Nguyễn Tấn Dũng, Trương Mỹ Hoa, Nguyễn Thị Xuân Mỹ... thay vì
bằng những thành tích ở địa phương của họ (thậm chí Nguyễn Tấn Dũng khi được Lê
Đức Anh chọn điều ra TƯ đang còn là đối tượng bị tố cáo ở Kiên Giang).
Cần phải xác định, Đảng muốn
cái gì phải là "trung ương tập quyền" để duy trì kỷ cương và tính
thống nhất quốc gia, cái gì phải "phân quyền" để phát huy tính năng
động và vai trò giám sát từ cơ sở. Nếu tuyệt đối tập quyền, nhân sự lãnh đạo
địa phương vẫn tiếp tục được quyết định bởi BCT, BBT thì chính trị địa phương
sẽ bị thui chột, ứng cử viên cho các vị trí lãnh đạo TƯ tiếp tục sẽ vẫn là
những nhân vật giỏi chạy chọt, thay vì là các nhà lãnh đạo có nhiều thành tích.
Cần phải tách bạch ngay hai
chức năng của bộ máy hành pháp: chức năng hành pháp chính trị - xây dựng chính
sách, thiết kế quy định hành chính; chức năng hành chính công vụ (cấp phép;
giám sát thực thi; giải quyết tranh chấp). Cần phải tăng cường tính kỹ trị cho
cả chức năng xây dựng chính sách và thực thi công vụ. Đặc biệt là với chức năng
xây dựng và thực thi các chính sách phát triển ngành kinh tế (chính sách thuế,
chính sách trợ cấp, trợ giá, làm quy hoạch hoặc đầu tư các công trình trọng
điểm quốc gia).
Chức năng làm chính sách cần
được giao cho một bộ phận với thành phần chủ yếu là những viên chức chính trị
được bổ nhiệm. Họ là những người được lựa chọn bởi các bộ trưởng và có thể chỉ
phục vụ cho nhiệm kỳ của vị bộ trưởng ấy. Trong các cơ quan tham mưu chính sách
(có thể là các vụ) bao gồm cả những người có "biên chế" (họ là những
người thông thạo kỹ thuật lập quy, có thể giúp các bộ trưởng, vụ trưởng biến
một sáng kiến lập pháp, lập quy trở thành một dự thảo luật hay quy phạm hành
chính). Chức năng thực thi hành chính công vụ được đảm nhiệm bởi các công chức
hành chính chuyên nghiệp, tuyển dụng qua hình thức thi tuyển và chỉ làm theo
quy định và thủ tục (tuyệt đối không sáng kiến).
Nên trao cho người có quyền
bổ nhiệm (Thủ tướng, chủ tịch UB) quyền chủ động lựa chọn nhân sự (các bộ
trưởng, giám đốc sở và các chức danh tư pháp...). Cấp ủy chỉ cần giám sát thông
qua lá phiếu của mình trong các cơ quan dân cử (phê chuẩn hay không phê chuẩn).
Các chức danh tư pháp cũng thay vì tự đào tạo và chỉ được cung ứng bởi nguồn
nội bộ cũng cần phải được lựa chọn từ những người có uy tín trong xã hội. Ví
dụ: các thẩm phán có thể được chọn trong giới luật gia, luật sư, từ những người
nổi tiếng liêm chính và có nhiều thành tựu về nghề nghiệp.
Một người có thể trở thành
chính trị gia bằng cách ra tranh cử vào các cơ quan lập pháp hoặc được tiến cử
vào nội các nhưng trước đó không phải là những người có uy tín, có thể đến từ
địa phương hay từ những hoạt động chính trị khác, được biết đến với những thành
tích nổi bật. Nếu cấm chính trị gia có "tham vọng quyền lực"(chưa rõ
nội hàm tham vọng được dùng trong Quy chế là gì) thì họ vẫn phải là những người
có khát vọng sử dụng quyền lực mà họ đạt được để đưa đất nước đi lên. Họ phải
chấp nhận một sự nghiệp có rủi ro (thất cử là về vườn).
Những viên chức bổ nhiệm cũng
phải là những người chí công, theo giúp một chính trị gia chủ yếu vì muốn biến
một sáng kiến nào đó của mình thành chính sách, họ phải chấp nhận sự tham chính
của mình là "không biên chế", "leaders" của mình thất cử là
cắp cặp ra đi. Biên chế chỉ bao gồm những viên chức hành chánh, họ được đào tạo
để làm việc mẫn cán và chuyên nghiệp; họ có thể chỉ cần "sáng cắp ô đi,
tối cắp về". Nếu họ nổi hứng ra tranh cử hoặc được bổ nhiệm thì phải từ bỏ
sự "êm đềm" của biên chế.
Công tác cán bộ, trước hết,
phải phân biệt được sự khác nhau giữa các ngạch, trật. Đừng nhầm lẫn chính trị
với kỹ trị. Đừng đưa nhưng kẻ chỉ quen điếu đóm vào các vị trị của một chính
trị gia. Và, đừng bắt những người có tố chất của chính trị gia phải mẫn cán, dò
dẫm từng nấc thang hành chính.
........../.
