KHI ĐẤT NƯỚC NẰM TRONG
TAY MỘT NHÓM THIỂU SỐ
********
Mạnh Kim
Thời đương chức, Ferdinand Marcos (Tổng
thống Philippines suốt 21 năm, từ 1965-1986) cùng vợ (Imelda) có 77 ngôi nhà
(trong đó, 45 căn ở nước ngoài), 32 dinh thự nghỉ mát khắp Philippines, hai
nông trại và nhiều hòn đảo riêng. Em trai Imelda – Bejo – chiếm độc quyền công
nghiệp cờ bạc mà lợi nhuận (thời điểm 1982) đạt 250.000 USD/ngày. Em rể Imelda
– Herminio Disini – chiếm độc quyền ngành sản xuất đầu lọc thuốc lá. Một người
em khác của Imelda – Kokoy – làm chủ công ty điện lực Manila, nắm tập đoàn báo
chí Manila Chronicle và cai quản Benguet (mỏ vàng lớn nhất Philippines). Bản
thân Ferdinand làm chủ công ty điện thoại PLDT, công ty viễn thông Philcomsat
và hệ thống hàng không quốc gia (theo Frank Vogl trong Waging War on
Corruption, Marcos đã bỏ túi từ 5-10 tỉ USD trong những năm cầm quyền).
Trường hợp thứ hai là Suharto (nắm quyền
Indonesia 31 năm, từ 1967-1998). Khả năng “thu vén” của gia đình Suharto phải
nói là thật sự kinh khủng. Dẫn theo Cơ quan đất đai quốc gia (Indonesia) và tạp
chí Properti Indonesia, báo Time cho biết Suharto và gia đình ông sở hữu khoảng
3,6 triệu hecta bất động sản tại Indonesia (lớn hơn nước Bỉ), trong đó có
100.000 m2 khu vực văn phòng tại Jakarta và gần 40% tỉnh Đông Timor. Sáu người
con của ông giữ cổ phần trong ít nhất 564 công ty nội địa, chưa kể nhiều công
ty nước ngoài rải rác từ Mỹ, Uzbekistan, Hà Lan, Nigeria đến Vanuatu. Ngoài khu
săn bắn trị giá bốn triệu USD ở New Zealand và chiếc du thuyền trị giá bốn
triệu USD cắm ngoài khơi Darwin (Úc), cậu con trai Hutomo Mandala Putra “Tommy”
còn giữ 75% trong một sân golf 18 lỗ cùng 22 căn hộ sang trọng tại Ascot (Anh).
Bambang Trihatmodjo, cậu con thứ ba, có một
căn nhà tám triệu USD tại Singapore và một căn nữa trị giá 12 triệu USD tại Los
Angeles, cách không xa căn chín triệu USD của người anh Sigit Harjoyuanto. Cô
con gái đầu lòng Siti Hardiyanti Rukmana “Tutut” sở hữu một chiếc Boeing
747-200, cạnh những chiếc khác của gia đình (gồm một DC-10, một Boeing 737, một
Challenger 601 và một BAC-111 – chiếc từng thuộc đội chuyên cơ của Nữ hoàng Anh
Elizabeth II). Tổng tài sản của “đệ nhất tiểu thư” Tutut ước chừng 700 triệu
USD, với một căn nhà tại Boston (Mỹ) và một căn nữa ở quảng trường Hyde Park
(Anh)…
Ngày nay, mô thức gia đình trị, hay dùng
cụm từ “thời thượng” hơn là “con ông cháu cha”, vẫn tiếp tục xảy ra. Foreign
Policy (4-9-2012) đã kể ra loạt quốc gia Trung Á đang chịu ảnh hưởng bởi tình
trạng này.
Đầu tiên là “nhà” Islam Karimov tại
Uzbekistan. Theo các bức điện rò rỉ từ Tòa đại sứ Mỹ, “công chúa” Gulnara
Karimova (con Tổng thống Karimov, nắm quyền từ 1989 đến nay) đang kiểm soát
nhiều lĩnh vực kinh tế quốc gia trong đó có tập đoàn đa ngành Zeromax (nông
nghiệp, dệt may, xây dựng, khoáng sản và năng lượng), chưa kể nhà máy đóng chai
Coca-Cola, nhà mạng điện thoại… Em gái của Karimova, Lola Karimova-Tillyaeva,
cũng là doanh nhân, với công ty Abu Sahiy Nur (chuyên nhập hàng Trung Quốc). Cả
hai chị em đều có mặt trong danh sách 300 người giàu nhất Thụy Sĩ năm 2011 (do
có nhiều bất động sản tại nước này). Giá trị tài sản của họ là khoảng một tỉ
USD (một số nguồn khác nói rằng chỉ riêng Karimova đã có ba tỉ USD!)…
Tương tự, tại Azerbaijan, thời Heydar
Aliyev ngồi ghế tổng thống (1993-2003), con trai ông, Ilham, là phó chủ tịch
tập đoàn dầu khí quốc gia SOCAR. Trước khi chết năm 2003, Heydar đã kịp “sắp
xếp nhân sự” để Ilham thay mình tiếp tục đảm nhận “trọng trách” lãnh đạo đất
nước. Dù luật Azerbaijan cấm viên chức chính phủ, kể cả tổng thống, được sở hữu
doanh nghiệp nhưng loạt điều tra gần đây cho thấy một danh sách dài công ty và
bất động sản ở nước ngoài hiện được con cái Ilham đứng tên. Cụ thể, hai con
gái, Leyla và Arzu Aliyeva (27 và 23 tuổi, theo thứ tự), hiện “ngồi” trên một
mỏ vàng.
Năm 2007, Chính phủ cho phép Tập đoàn khai
thác khoáng sản quốc tế Azerbaijan (AIMROC) giữ 70% cổ phần trong một mỏ vàng
gần làng Chovdar cũng như năm địa điểm khai thác khác. Chỉ riêng mỏ Chovdar đã
có trữ lượng 44 tấn vàng và 164 tấn bạc trị giá 2,5 tỉ USD. AIMROC là một liên
doanh trong đó có Globex International (trụ sở tại Anh) chiếm 11% cổ phần (trị
giá 200 triệu USD). Có một điều đáng chú ý: Globex được sở hữu bởi ba công ty
cổ đông nằm tại Panama mà cả ba đều do chị em Aliyeva ngồi ghế điều hành cấp
cao! Ngoài ra, con cái Tổng thống Ilham còn sở hữu loạt bất động sản ở Dubai trị
giá 75 triệu USD, trong đó có chín biệt thự tại khu cực sang Palm Jumeirah trị
giá 44 triệu USD mà người mua có cùng tên và ngày sinh với cậu con trai… 11
tuổi của Tổng thống Ilham!
Còn tại Kazakhstan, nơi Nursultan
Nazarbayev ngồi ghế tổng thống từ năm 1990 đến nay, cô con gái đầu lòng,
Dariga, đã trở thành một “đại gia” khét tiếng. Cho đến năm 2010, cùng con trai
mình (Nurali), Dariga chiếm đa số cổ phần trong ngân hàng Nurbank. Năm 2012, tờ
Forbes xếp Dariga thứ 13 trong danh sách những người giàu nhất Kazakhstan, với
585 triệu USD (Nurali thứ 25 với 190 triệu USD). Trong khi đó, em gái Dariga,
Dinara, có mặt trong danh sách tỉ phú của Forbes năm 2011, với 1,3 tỉ USD.
Forbes cho biết nguồn tài sản mà Dinara có được là từ hoạt động ngân hàng (vợ
chồng Dinara chiếm đa số cổ phần trong Halyk, ngân hàng lớn thứ hai
Kazakhstan). Chồng Dinara, Timur Kulibayev, hiện phủ bóng trên nhiều hoạt động
kinh tế quốc gia, từ dầu khí đến hỏa xa. Điện tín rò rỉ từ Tòa đại sứ Mỹ thậm
chí đánh giá cậu con rể Timur Kulibayev nắm đến… 90% nền kinh tế Kazakhstan!
Điều gì sẽ xảy ra khi những nhóm thiểu số
như vậy cai trị đất nước?
Từ nghèo đến mạt!
Trong Waging War on Corruption, Frank Vogl
cho biết, chỉ với vài năm cầm quyền, Tổng thống Sani Abacha (1993-1998) đã có
thể “gửi tiết kiệm” tại các ngân hàng châu Âu với 3-5 tỉ USD. Theo thời giá
2006, số tiền đó tương đương với 2,6-4,3% GDP Nigeria, hay 20,6-34,4% ngân sách
chính phủ. Trong bài viết cuối năm 1998, J. Brian Atwood (giám đốc Cơ quan phát
triển quốc tế Hoa Kỳ-USAID) ghi nhận, “băng nhóm” Abacha đã biến Nigeria, đáng
lẽ phải trở thành nước giàu nhất nhì châu Phi nhờ tài nguyên dầu, từ một quốc
gia với thu nhập bình quân đầu người 800 USD vào thập niên 1980 xuống còn 300
USD.
Điều gì sẽ xảy ra khi những nhóm thiểu số
như vậy cai trị đất nước? Cần phải nói đến những vết sẹo hằn lại trong hệ thống
chính trị lẫn xã hội từ cái mà Frank Vogl gọi là “embedded network” (mạng gắn
kết). Theo Frank Vogl, một thể chế tham nhũng có thể được xem như một “mô hình
lý tưởng” là thể chế trong đó có một “mạng gắn kết”, khi “giới chóp bu sử dụng
bọn thuộc hạ để củng cố trật tự ở các cấp thấp hơn đồng thời giúp “giới tinh
hoa” nắm giữ quyền lực. Đám thuộc hạ hàng đầu, để đổi lại sự phục vụ của họ, sẽ
có thể dễ dàng tiếp cận ngân khố công, cũng như cơ hội đưa vợ con và bằng hữu
lên những vị trí cao trong cấu trúc chính phủ hoặc khu vực tập đoàn nhà nước.
Các nhóm lãnh đạo còn thiết lập những mạng tham nhũng trong các cấu trúc hành
chính hình tháp khắp cơ quan công quyền và quân đội. Trong cấu trúc kiểu này,
những kẻ ở thượng tầng sẽ bỏ túi những khoản tiền cao nhất trong khi bọn thấp
hơn nhận những khoản trả công tương xứng vị trí của chúng. Thông thường, hàng
ngàn viên chức nhà nước, cả dân sự lẫn quân đội, sẽ có tên trong những bảng
lương mờ ám, và khi số lượng tham gia ngày càng nhiều thì số tiền phải bị đánh
cắp để trả cho họ càng tăng. Tất nhiên chỉ những người tham gia trong cái tháp
là có lợi trong khi những người khác trong hầu hết trường hợp đều đối mặt với
sự suy giảm dịch vụ công và nghèo đói”.
Trong một hệ thống như vậy, “thượng tôn
pháp luật” chỉ là một khái niệm mang tính tượng trưng chủ yếu để mị dân, bởi
công lý và luật pháp đã nằm trong tay nhóm cầm quyền hủ hóa. Một cách dễ hiểu,
“mạng gắn kết” theo định nghĩa của Frank Vogl thật ra là một hệ thống “mafia
chính trị”, thứ từng làm nước Nga trở nên tan nát và sụp đổ toàn diện giai đoạn
hậu Gorbachev.
Bất luận thế nào, lịch sử cũng cho thấy dù
cái tháp “tham nhũng có hệ thống” được “đổ bê tông” kiên cố như thế nào, không
quyền lực nào là vĩnh viễn, không điều ác nào là không trả giá, không sự ăn
cướp của nhân dân nào là được phép tồn tại.
Hãy nhìn lại những trường hợp “quả báo nhãn
tiền” như Marcos hay Suharto. Hãy xem lại hình ảnh thê thảm một ông già “bát
tuần” như Hosni Mubarak, sau 30 năm quyền lực, phải nằm trong cái “chuồng sắt”
để nghe tòa gõ búa hạch tội, hay những giây phút cuối đời kinh hoàng với cái
chết bi thảm sau 42 năm “hét ra lửa” của Muammar Qaddafi…
……….
Bài
này tôi đã đăng trên Tuổi Trẻ (1-3-2013) dưới bút danh Nguyễn Cao Trí, trong
loạt hồ sơ 5 kỳ về tham nhũng. Post lại để thấy bi kịch tương tự đang xảy ra
trên đất nước hoang tàn này như thế nào.
MẠNH KIM
............../.
