TRẦN DẦN PHÊ BÌNH THƠ TỐ HỮU

TRẦN DẦN PHÊ BÌNH THƠ TỐ HỮU :


Tôi muốn nói tới cách nhìn của nhà thơ Tố Hữu (trong tập Việt Bắc) đối với cuộc đời, đối sự thực.

Điểm thứ nhất là cách nhìn của Tố Hữu không có gì là đặc sắc cả.
Người ta hay nói tới cá tính của một nhà thơ. Đó là một điều rất hệ trọng. Vì rằng cá tính của nhà thơ rõ rệt hay mờ nhạt, đặc sắc hay tầm thường là nó chứng tỏ nhà thơ đó sống và viết có ý thức sâu sắc hay nông cạn về vị trí của mình, của nghề nghiệp mình trong mối liên quan chung xã hội. Nói cách khác, cá tính biểu hiện trình độ thức nhận của thi sĩ đối cuộc sống.

Người ta có thể nhận ra câu thơ này câu thơ khác là của Huy Cận, là giọng Hoàng Cầm hoặc giọng Xuân Diệu... Vẫn biết rằng còn phải xem cá tính ấy thế nào, nhưng ít nhất nhà thơ phải tới mức có cá tính.

Đằng này, người ta khó có thể nhận ra câu thơ nào gọi được là giọng Tố Hữu. Cá tính nhà thơ mờ nhạt quá.

Tố Hữu có một số câu người đọc nhớ, những câu thơ hay ấy có thể ký Nguyễn Du, Tản Đà, hay một loại ca dao nào đó. Đây không phải là chuyện "dựa vào vốn cổ" - mà là một lối dựa kém phát triển, chưa tới mức dựa mà thoát ly khỏi nó, sáng tạo thành một cái mới hẳn hoi (như bài Voi ơi voi ơi thật là một kiểu bắt chước nhạt nhẽo).

Những câu hay nhất của Tố Hữu mang cái không khí thơ xa. Tố Hữu nhìn cuộc sống mới, con mắt chưa xuyên qua được cái màng cổ cũ.
Lê Đạt nhận xét cô đúc rằng Tố Hữu nói tới những chuyện mới mà không hiện tại là như vậy. Tôi đồng ý với Lê Đạt: Tố Hữu hay đẩy lùi hình ảnh mới vào quá khứ. "Trung ương, chính phủ luận bàn việc công ...", cái khí phách hội họp của trung ương, chính phủ không giống thế. Điều này làm ta suy nghĩ nhiều về phát triển vốn cũ. Nếu không tả được đúng dân tộc ta hôm nay, - nó vừa rất mới lại vừa rất kế thừa cái cũ -, thì không thể nói dân tộc tính được.

Còn nói chung, thơ Tố Hữu rất nhiều cái lười biếng.

Ý, lời tầm thường.

Tầm thường chứ không phải giản dị phong phú.
Như là lời thì rất nhiều cái kiểu: "lòng ta xao xuyến, rung rinh", - "chúng bay chỉ một đường ra, một là tiêu diệt, hai là tù binh", - hoặc "đời vẫn ca vang núi đèo", hoặc "cụ Hồ sáng soi".
Không phải là thiên lệch trích ra một số câu như vậy, hãy thử đọc lại tập Việt Bắc, ta thấy nhan nhản những lối lười, nhạt, cả lảm nhảm nữa.

Cũng như lời, ý thơ Tố Hữu không đặc sắc.

Tố Hữu nhìn vấn đề gì, chỉ thấy những công thức bề mặt của vấn đề ấy. Phá đường: Nhà neo việc bận vẫn đi - làm thì thi đua -, thi đua kết quả thì rồi mai địch chết. Ta đi tới: đủ cả Bắc Nam, Việt, Miên, Lào, Itsala, Itsarắc... xem ra thì có vẻ đúng chính trị. Nhưng xét sâu xem? Tinh thần phá đường nó yếu quá (mặc dầu giai đoạn phòng ngự...). Ta đi tới nó tản mát quá.

Thơ Tố Hữu hay nói dàn ra cho đủ vị.

Người chính trị giỏi không phải là người chạy quanh cho đủ mọi vấn đề, mà là người biết xoáy mạnh vào điểm chính để giải quyết. Thơ hiện thực cũng đòi hỏi nhà thơ - như nhà chính trị - giải quyết cái chủ chốt của vấn đề cho tâm hồn người đọc. Chứ không đòi hỏi làm như một anh cán bộ tuyên truyền xoàng xĩnh, nói dàn mỏng vấn đề ra, la liệt đủ các mặt như bày hàng xén.

Tố Hữu chú trọng quá nhiều cho đúng cái chính trị bề mặt, cố nói cho đủ, mà thường thường cái chính trị bề sâu không đúng: - hơi thơ Tố Hữu yếu quá, khí thơ Tố Hữu thiếu cái tấn công mạnh mẽ của nhà chính trị biết dồn tâm sức, dốc khả năng vào điểm chính...

Không phải như một số bạn bảo vì đây là loại "thơ trữ tình" nên nó mềm, nó nhẹ như vậy. Không! Con người mới rất khoẻ trong mọi vấn đề lớn, nhỏ, - chung, riêng. Cả trong những chuyện đời tư thầm kín, chuyện vui, chuyện buồn. Cả khi "trữ tình", con người mới vẫn có cái khí phách mạnh mẽ của nó (xem ca dao hay Mai-kốp-xki tả ái tình chẳng hạn...) Điểm này làm ta suy nghĩ rất nhiều về thế nào là đúng chính trị.

Nếu khí phách thơ thiếu cái tấn công, cái tích cực mãnh liệt thì không thể nói đúng cái chính trị được. Về điểm này, tôi đồng ý với Hoàng Cầm: kiểu chính trị như của Tố Hữu không phải là chính trị thực. (phải nắm cái tinh thần phê bình của Hoàng Cầm, không nên như bạn Đông Hoài căn cứ vào cái chữ mà bẻ quẹo đi).
Tố Hữu nhìn sự vật nó chính trị công thức quá, lười tìm tòi quá. Chỗ nào hay thì lại là lặp lại Nguyễn Du, Tản Đà, ca dao...

Tố Hữu chưa đem tới một cách nhìn mới mẻ gì.

Cách nhìn còn tầm thường.

Đó là cái đau khổ của những người làm thơ: hát lên bằng một giọng hát tầm thường. Thơ hiện thực đòi hỏi người thi sĩ phải khổ công nghiên cứu tìm tòi trong cuộc sống. Gạt bỏ những công thức bề mặt, đi vào thực chất sự việc. Cũng như nhà chính trị, nhà thơ của công nông phải theo dõi từng hơi thở, từng cái giở mình của quần chúng, của thời đại, của dân tộc. Càng phải chú ý tới những cái đang sinh thành, hôm nay là gió nhẹ, ngày mai là bão táp. Phải tìm ra được những quy luật mới của khách quan. Không phải đòi hỏi thế là vì thích mới, ham chuộng lạ. Mà chính là vì cuộc sống luôn luôn đổi mới.

Người thi sĩ - cũng như người chính trị - đứng dừng lại thỏa thuê với những cách nhìn đã tầm thường, đã công thức - là người sẽ bị cuộc sống vượt qua đầu, vứt bỏ lại. Pê-tô-fi bảo "hãy im đi" - và gọi tên là bọn "ca sĩ lạc hậu" những thi sĩ nào không đem tới một cách nhìn mới, - nói đúng hơn không khám phá được những cái mới sẵn có trong thực tế.

Phải nói ngay rằng thơ ca quần chúng tuy nói chung còn lõm bõm bản năng tự nhiên, nhưng có những viên ngọc thật sáng tạo. Sự làm việc sáng tạo của họ làm cho cách nhìn và thơ ca của họ nhiều sáng tạo.
Họ không biết lý luận hiện thực, nhưng chính chủ nghĩa hiện thực ở quần chúng , - cũng như xã hội tương lai. Đừng nên lo là họ sẽ rụt rè không dám làm thơ nữa. Bão to cũng không thể làm đổ trời, cuộc nghiên cứu này chỉ có khuyến khích chứ không ngăn nổi triệu triệu người tiếp tục làm thơ đâu.

Có thể chỉ một số nhỏ đã hay sắp vào chuyên môn có thể rụt rè, sợ lý tưởng thơ cao quá. Tôi thường thấy con người ta kém cỏi, rụt rè chính là vì lý tưởng nó thấp. Hay không có lý tưởng. Chứ không phải vì lý tưởng nó cao.

Thơ hiện thực là của quần chúng, do quần chúng, vì quần chúng. Nó cao thực, người thi sĩ phải mất máu trên một vần thơ như một chiến sĩ mất máu trên một lô cốt địch. Nhưng nó cũng dễ thôi, quần chúng vẫn làm, đã đạt được một số câu. Ai muốn dễ thì phải cố chịu khó làm như quần chúng: sống chết nhọc nhằn, mồ hôi máu đỏ. Những vần thơ hay nhất mới nhất là những vần thơ lăn lộn trong cái thực tế mưa bão ấy. Cá tính thơ Tố Hữu còn mờ. Sự thiếu sót thực tế làm cho Tố Hữu chưa thoát khỏi cái nhìn tầm thường và ảnh hưởng thơ xưa.

Điểm thứ hai là cách nhìn của Tố Hữu thật nhỏ bé quá. Nhìn vấn đề gì, vấn đề ấy thu hẹp lại. Yêu ai người ấy nhỏ đi.

Nhìn chiến sĩ: nhìn vào bề sâu lớn lao khí phách của chiến sĩ thì ít. Mà lại nặng nề về những tiếng kêu trừu tượng (anh Vệ quốc quân ơi, sao mà yêu anh thế?),- những hình dung từ rồn rập (người bạn đường anh dũng, - anh chiến sĩ hiền lành),- những cái nét hình thức (bóng anh nắng chiều v.v…)... Hình ảnh chiến sĩ thu nhỏ lại.
Nhìn Hà Nội: yếu đuối, đợi chờ.
Nhìn bà mẹ bộ đội: thương xót, chán nản.
Nhìn Việt Bắc: xa vắng heo hút. Người ở lại, người về xuôi đều nhỏ lại trong một khung cảnh hắt hiu.
Nhìn Triều Tiên: yếu ớt, ỷ lại. Không phải cái chính là vì Tố Hữu dùng hình ảnh em bé. Cái chính do cách nhìn em bé đó thế nào?.
Nhìn lãnh tụ: chỗ thì hình thức gượng gạo "chòm râu mát rượi hòa bình". Chỗ thì tả thành một đạo sĩ tầm thường nhàn tản "ung dung yên ngựa bên đường suối reo" (có thể tả lãnh tụ đi chơi, nhưng phải tả khác...). Nói chung thì "công thức Cha già" nặng. Không thấy lãnh tụ vừa là cha, vừa là con đẻ của quần chúng. Chỗ thì tả lãnh tụ mênh mông, - thi sĩ và quần chúng bé nhỏ đi dưới cây chì đỏ của lãnh tụ. Lãnh tụ như núi, quần chúng li ti như kiến con. Hình ảnh không cân xứng ,- định làm to - vô tình hóa ra làm nhỏ bé lãnh tụ đi, làm sai lệch sự liên quan giữa lãnh tụ và quần chúng. Không phải là phủ nhận một vài nét khá sáng tạo của Tố Hữu, như tả lãnh tụ "trẻ mãi không già", nêu lên được nét Hồ Chủ tịch là người thanh niên số một. Nhưng nói chung bản chất người lãnh tụ kiểu mới : - vừa phi thường vừa tầm thường, - vừa độ lượng vừa nguyên tắc, vừa hành động vừa trí tuệ, vừa giản dị vừa phong phú, vừa đạo đức vừa không công thức gò bó,... bản chất ấy bị thu nhỏ lại trong kính thơ Tố Hữu. Chính vì lòng yêu lãnh tụ, gắn liền với lòng yêu giai cấp, yêu dân tộc thúc giục ta nên mạnh dạn làm thơ về lãnh tụ, - nhưng không thể khuyến khích ta thỏa thuê ở mức ấy.

Nói thêm Tố Hữu nhìn sự hy sinh của quần chúng thế nào? Như trong bài "Phá đường", cứ tạm cho chị nữ dân công đó là một quần chúng tốt, Tố Hữu tả chị ấy nhà neo, con bế con bồng, ngô sắn bề bộn. Vậy mà: "em cũng theo chồng đi phá đường quan". Sự hy sinh như thế mà buông nhẹ tênh trong một câu như vậy !

Người ta hay nói tới lòng yêu nước của thơ Tố Hữu. Người ta bảo đối với Tố Hữu, Tổ quốc cụ thể ra là những bà mẹ, những người chiến sĩ, những công việc kháng chiến (phá đường, về Hà Nội, xa Việt Bắc, v.v...) Tôi cũng đồng ý vậy.

Nhưng mà đối với những điểm cụ thể ấy, con mắt Tố Hữu đã thu bé nó cả lại.

Không phải là đem cộng máy móc lại, nhưng vì những yếu tố tạo nên nó đã nhỏ yếu cả, hóa ra tình yêu nước của nó cũng bé bỏng đi.

Lê Đạt cũng đã nhận xét cái căm thù rất yếu trong thơ Tố Hữu làm cho tình yêu nó mỏng mảnh. Yêu nước, căm thù, chúng ta đều muốn những vần thơ không nên "tí ti yêu nước, tí ti căm thù". Chúng ta muốn như Maia-kốp-xki nói:
Đồ sộ yêu thương
Đồ sộ căm thù...
Muốn thế, - vì đó là thực tế của dân ta, thời đại ta, thực tế cuộc chiến đấu võ trang hôm qua là hòa bình hôm nay. Mỗi nhà thơ một cách nhìn, một cách nói khác nhau, nhưng đều có cái căm thù, thương yêu đồ sộ ấy.

Có người bảo không thể đòi hỏi trong một tập thơ nhỏ mà tả chiến sĩ, người mẹ, phá đường, Việt Bắc, Hà Nội v.v... đều là hay cả. Không, không!... Người thi sĩ có một cách nhìn lớn thì không cần một tập thơ đâu. Mà bất cứ một bài, một câu, một ý, nói cái gì nó cũng thành lớn, vạch một nét nào cũng là nét lớn cả.
Chuyện lớn bé không phải chuyện dài ngắn, - cũng không phải là chuyện đề tài. Mà là chuyện cách nhìn, cỡ trình độ nhận thức sự vật.

Điểm thứ ba là cách nhìn Tố Hữu hay bao phủ lên vấn đề một cái buồn yếu đuối.

Điểm này Hoàng Yến, Hoàng Cầm và nhiều bạn đã phân tích nhiều. Những người bênh vực thơ Việt Bắc nhất trước kia không nhận, bây giờ cũng đã nhận rằng cái buồn trong thơ Tố Hữu là một sự thực khách quan, - không phải do bịa đặt người phê bình. Mà đây không phải cái buồn xốc người ta lên hành động, không phải cái buồn tới căm thù của những hy sinh mất mát, đổ vỡ trong chiến tranh. Mà lại là một thứ buồn nó "ru", yếu đuối và nhẹ. Điều đó bây giờ đã được công nhận nhiều rồi. Cuộc nghiên cứu thơ Tố Hữu hôm nay đã tiến được một bước ấy. Nhưng mà vấn đề căn bản vẫn chưa chuyển nhích: chất tiểu tư sản là chính của thơ Việt Bắc hay chỉ là cái rơi rớt phụ?

Tôi đồng ý với Hoàng Cầm, Lê Đạt và nhiều bạn khác rằng: căn bản thơ Tố Hữu là kiểu thơ tiểu tư sản đi theo cách mạng. Cách nhìn tầm thường, nhỏ bé, buồn yếu đuối, lại còn rơi rớt cách nhìn thơ xưa.
Một cái kính thơ như vậy, thu hẹp cuộc sống lại như một hòn non bộ xinh xắn, chưa phải là cái kính thơ vĩ đại của công nông. Tôi nói tiểu tư sản cách mạng, tức là nói cái ưu cũng ở đấy, cái khuyết cũng ở đấy.
Tiểu tư sản rất nhiều, mỗi người còn ít nhiều phút tiểu tư sản, nên thơ Tố Hữu cũng có thể ngâm ngợi được. Nó có ích trong phạm vi ấy. Nhưng nếu nói nó đã là công nông, là dân tộc, là thời đại, là hiện thực thì quả là sai sự thực. Dân ta, công nông ta, thời đại ta không phải là tầm thường nhỏ bé, yếu đuối như thế. Nếu không nhận rõ điều đó, thì thật là tai hại cho tác giả, cho quần chúng, cho thơ hiện thực.

Rất rõ rệt là Tố Hữu có những thiện ý, có cố gắng. Cố phục vụ chính trị. Cố theo sát đề tài trước mắt. Cố quần chúng. Cố dân tộc. Cố điêu luyện thơ nữa. Nhưng chưa đủ mức thoát khỏi cách nhìn tầm thường, nhỏ bé, buồn, yếu ớt, - cho nên cái đạt được của Tố Hữu đi vào đường thơ hiện thực mới chỉ là hình thức.

Không lấy làm làm lạ rằng thơ Tố Hữu có nhiều mâu thuẫn chưa thống nhất. Có vẻ chính trị mà chính chỉ là chính trị công thức. Có vẻ dân tộc, quần chúng mà thực chưa phải. Có vẻ phục vụ trước mắt mà thực lại không hiện tại. Có vẻ điêu luyện thơ mà thực còn rất nhiều cái dễ dàng, lười biếng.

Phê bình thế có phải là do tính khe khắt không? Có phải vì vị trí của Tố Hữu, vì Tố Hữu là một cây bút khá lâu năm nên ta cứ khắt khe không ? - Một nghìn lần không phải.
Người ta hay nói tới quần chúng, thời đại. Tôi rất đồng ý quần chúng, thời đại là người giám sát tối cao quyết định nghệ thuật. Thơ hiện thực là của quần chúng. Chính cuộc nghiên cứu thơ này tức là thời đại đang xét thơ Việt Bắc, mới là một lần đầu. Thời đại ta chưa có kết luận gì. Nhưng phải thấy rằng thời đại chúng ta vô cùng vô tư, khách quan, trọng sự thực. Và cũng rất vô cùng nâng đỡ nghệ sĩ. Không phải chỉ nâng đỡ ngòi bút mới - mà càng phải nâng đỡ ngòi bút cũ (tuy nhiên cách nâng đỡ khác nhau, vì khó khăn, điều kiện hai đằng khác nhau).
Chúng ta nâng cao lá cờ thơ hiện thực, nên phải nhìn cho đúng thơ Tố Hữu đã cố gắng đi được tới mức nào, - con đường tiếp tục còn gian nan gấp mấy?

Vậy ra chưa có thi sĩ nào hiện thực, chân chính của công nông ư? Tôi thấy quả như vậy. Không có gì mà sốt ruột, chuyện nghệ thuật phải tính hàng chục, hàng trăm năm. Chúng ta mới là lúc bình minh, ánh sáng còn non nhạt. Nhưng mà ta đã có hàng vạn vạn câu thơ còn tản mát do bàn tay quần chúng tạo nên, rất xứng gọi là công nông. Chỉ có cái những người chuyên môn có chịu vất vả sống chết đấu tranh như quần chúng không? Nếu như vậy, ta sẽ đẩy được mặt trời lên đỉnh sáng.

Đối với Tố Hữu cũng như mọi nhà thơ, chúng ta chân thành đề nghị: lăn xả vào thực tế, mở rộng cách nhìn, sáng tác mạnh bạo tự do. Tổ quốc khó khăn hôm nay đang gọi tên chúng ta với những vần thơ vất vả, tìm tòi, mới mẻ hơn.

5/1955
Trần Dần .............../.

Pax Trumpiana

 Pax Trumpiana


Xem đoạn video cảnh sát Paris hộ tống đoàn xe của JD Vance đến Elysee Palace gặp Tổng thống Pháp Emmanuel Macron ngày 11-2-2025, thấy nhốn nháo và ồn ào đúng kiểu Mỹ. Những gì Phó Tổng thống Vance phát biểu sau đó còn vang động hơn nhiều so với tiếng còi hụ của đoàn xe cảnh sát Paris. Vance “mở đường” đến châu Âu với nghị trình ngoại giao mới: Xóa sổ mô hình lâu đời “Pax Americana” (Hòa bình kiểu Mỹ) để thay bằng “Pax Trumpiana”.


PUTIN: BẤT CHIẾN TỰ NHIÊN THÀNH
Kể từ khi Nga xâm chiếm Ukraine gần ba năm trước, Washington đã làm việc theo hai nguyên tắc: Tương lai Ukraine sẽ không được quyết định nếu không có sự tham gia của Kyiv; Mỹ và đồng minh phương Tây cần phải vai kề vai khi đối mặt Vladimir Putin.

Tuy nhiên, Trump đang hủy hoại hàng thập niên ngoại giao giúp củng cố NATO trở thành liên minh quân sự thành công nhất lịch sử thế giới hiện đại, khi đưa ra loạt nhượng bộ đơn phương đối với Nga: Sẽ nối lại các chuyến công du qua lại giữa Washington và Moscow - điều đã không diễn ra trong gần hai thập niên; đề xuất Nga tái gia nhập nhóm G7; yêu cầu Ukraine không khôi phục biên giới trước chiến tranh cũng như không được gia nhập NATO hoặc được hưởng sự bảo vệ của NATO.

Tệ hơn, khi được hỏi liệu châu Âu có ngồi vào bàn đàm phán liên quan cục diện Ukraine không, Keith Kellogg, đặc phái viên của Trump về Ukraine, thẳng thừng: “Điều đó sẽ không xảy ra”.

Trước đó, Trump đã cử Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent tới Kyiv để yêu cầu Ukraine chuyển giao quyền kiểm soát nguồn khoáng sản mà Trump cho rằng trị giá 500 tỷ USD, như một cách để Kyiv thanh toán những hóa đơn viện trợ mà Mỹ giúp trong quá khứ.

Phần JD Vance, những gì ông phát biểu dường như công nhận những chỉ trích lâu nay của Putin đối với châu Âu là đúng. Thay vì nói về vấn đề Ukraine, JD Vance dành bài phát biểu tại Hội nghị An ninh Munich để mắng mỏ châu Âu về quyền tự do ngôn luận và di cư. JD Vance nói: “Điều tôi lo lắng nhất đối với châu Âu không phải là Nga. Mà là mối đe dọa từ bên trong.” Không dừng lại, JD Vance thậm chí gặp Alice Weidel, thủ lĩnh đảng AfD của Đức – một đảng phái cựu hữu nguy hiểm đến mức một số thành viên của họ được an ninh Đức giám sát kỹ như những kẻ khủng bố.

Tại sao Donald Trump chơi bứt gân với Volodymyr Zelensky? Với một người “thù dai” như Trump, vấn đề không phải quá khó hiểu. Trump muốn trả đũa. Mối quan hệ giữa Trump và Zelensky chưa bao giờ suôn sẻ. Zelensky không “ngoan” và không dễ bị khuất phục.

Ngày 25-7-2019, Trump gọi cho Zelensky, gây áp lực lên Kyiv, yêu cầu chính phủ Ukraine cung cấp hồ sơ làm ăn mờ ám của Hunter Biden để Trump phá Joe Biden trong mùa bầu tổng thống 2020. Để tăng sức ép lên Zelensky, Trump tạm ngừng khoản viện trợ 400 triệu USD cho Ukraine. Zelensky vẫn không nhượng bộ.


Vụ việc đổ bể, gây ra một xì căng đan chấn động, dẫn đến cuộc điều tra luận tội Trump. Lev Parnas, người Mỹ gốc Ukraine từng làm việc với luật sư Rudy Giuliani (người được Trump giao sứ mạng thuyết phục Zelensky), nói với tờ POLITICO: “Trump cực kỳ ghét Zelensky. Và Zelensky biết điều đó”.
Trong khi “cực kỳ ghét Zelensky”, Trump tin Putin một cách gần như tuyệt đối.

Cộng đồng tình báo Mỹ liên tục cảnh báo sự can thiệp của Nga trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2016. Một báo cáo Thượng viện năm 2020 viết rằng khả năng Nga can thiệp vào cuộc bầu cử Mỹ 2020 là “nghiêm trọng”. Tuy nhiên, khi gặp Putin ở Helsinki (Phần Lan), Trump đã dùng chính lời của Tổng thống Nga để khẳng định rằng Nga không can thiệp vào cuộc bầu cử 2016: “Tổng thống Putin cho tôi biết chuyện đó không phải do Nga làm. Tôi thấy không có lý gì để nói như thế cả”.

Paul Ryan, lúc đó là Chủ tịch Hạ viện do đảng Cộng hòa kiểm soát, khẳng định: “Không nghi ngờ gì về chuyện Nga can thiệp vào cuộc bầu cử của chúng ta và tiếp tục các nỗ lực phá hoại nền dân chủ ở đây cũng như trên khắp thế giới. Đây không chỉ là phát hiện của cộng đồng tình báo Mỹ mà còn của Ủy ban Tình báo Hạ viện. Tổng thống (Trump) phải nhận thức rõ rằng Nga không phải là đồng minh chúng ta”.

Với những diễn biến hiện tại, Vladimir Putin đang rung đùi.
Kremlin bất chiến tự nhiên thành.

Trong suốt sự nghiệp chính trị, tham vọng lớn nhất của Putin là soán ngôi ảnh hưởng của Mỹ. Năm 2007, tại Hội nghị an ninh Munich, Putin từng yêu cầu cần phải chấm dứt ảnh hưởng độc đoán của Mỹ và tạo ra một sự cân bằng quyền lực mới ở châu Âu. Bây giờ, cũng chính trong hội nghị tương tự (2025), “người của Trump” đã gián tiếp nói: Putin đã tìm được một chính quyền Mỹ có thể giúp thực hiện tham vọng trên một cách suôn sẻ.

Một sự thay đổi như vậy sẽ mang lại cho Putin một chiến thắng hơn cả sự mong đợi và có ý nghĩa quan trọng hơn nhiều so với bất kỳ mục tiêu nào ở Ukraine.

Trên The New Yorker (ngày 20-2-2025), cây bút bình luận Susan B. Glasser (người sáng lập tờ Politico Magazine và Foreign Policy) viết rằng Trump đang “Putin hóa” nước Mỹ (Trump’s Putinization of America).

Andrew S. Weiss, phó chủ tịch nghiên cứu tại Carnegie Endowment for International Peace, nhận xét (dẫn lại từ The New York Times): “Kể từ buổi bình minh của Chiến tranh Lạnh vào cuối những năm 1940, Kremlin đã mơ đẩy Mỹ ra khỏi vai trò nền tảng của an ninh châu Âu. Bây giờ, Putin chắc chắn đủ hiểu biết để chớp lấy bất kỳ cơ hội nào do chính quyền mới (Trump) mang lại”.

Từ lâu, Moscow đã tìm cách gây chia rẽ Mỹ và châu Âu, vì rõ ràng việc phá hủy liên minh Euro-Atlantic lâu đời sẽ dẫn đến một thế giới mà Moscow có thể nắm nhiều quyền lực hơn. Bây giờ, điều đó đang đến rất gần.
Chẳng ai có thể phá vỡ liên minh Mỹ-châu Âu bằng chính người Mỹ. Chẳng ai có thể phá vỡ nước Mỹ bằng chính người Mỹ. Trump đã làm được điều mà Putin lẫn Tập Cận Bình không bao giờ có thể làm.

“DEAL ĐỐI NGOẠI” CHỦ LỰC CỦA TRUMP: BỒ BỊCH VỚI ĐỐI THỦ VÀ THÙ ĐỊCH VỚI ĐỒNG MINH

Donald Trump đang chơi “đúng bài” của Vladimir Putin và Tập Cận Bình. Như Ivo H. Daalder (cựu đại sứ Hoa Kỳ tại NATO) và James M. Lindsay (Hội đồng Quan hệ đối ngoại Hoa Kỳ) viết (The Price of Trump’s Power Politics, Foreign Affairs, ngày 30-1-2025), Trump coi Putin và Tập là “bồ bịch”, chứ không phải những nhà lãnh đạo đồng minh như Shigeru Ishiba của Nhật, Emmanuel Macron của Pháp hay Keir Starmer của Vương quốc Anh.

Thường xuyên tố cáo các đồng minh truyền thống lâu đời “chỉ biết lợi dụng Mỹ” nhưng Trump luôn ca ngợi Putin là người có “hiểu biết”, “mạnh mẽ” và “thiên tài” trong việc xâm lược Ukraine, và Tập “đặc biệt xuất sắc” trong việc kiểm soát công dân Trung Quốc bằng “nắm đấm sắt”.

Trump bộc lộ sự ngưỡng mộ đặc biệt đối với những nhà lãnh đạo nắm giữ quyền lực độc tài, kể cả đó là những kẻ luôn có thái độ thù địch với Mỹ. Trump đã đổ lỗi cho Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, chứ không phải Putin, về cuộc chiến ở Ukraine.

Năm 2021, khi được hỏi liệu Mỹ có nên bảo vệ Đài Loan về mặt quân sự không, Trump trả lời rằng nếu Trung Quốc xâm chiếm hòn đảo này thì “chúng tôi không thể làm được gì cả”.

Xét ở nhiều góc độ, Trump là “phiên bản Mỹ” của Putin và Tập Cận Bình. Như Putin và Tập, Trump tin rằng sức mạnh kinh tế nên được sử dụng như một đòn bẩy để đạt được sự nhượng bộ từ những quốc gia khác.

Đánh thẳng vào nồi cơm thì chúng tự khắc đầu hàng – đó là “chiêu độc” của Trump.

Tương tự trường hợp Putin sử dụng dầu khí Nga để đe dọa châu Âu, và Tập thao túng xuất nhập khẩu để chơi ép các nước như Úc và Nhật, Trump dùng tối đa công cụ thuế quan để làm vũ khí đối ngoại.

Sau cuộc hội đàm Mỹ-Nga tại Saudi Arabia (ngày 18-2-2025) về số phận Ukraine, cố vấn an ninh quốc gia Hoa Kỳ Michael Waltz nói rằng “chỉ có Tổng thống Trump” mới có thể chấm dứt cuộc chiến cù nhằng Ukraine một cách chóng vánh. Ngoại trưởng Marco Rubio châm thêm: “Nhà lãnh đạo duy nhất trên thế giới có thể khiến điều này xảy ra… là Tổng thống Trump”.

Điều cần nói ở đây không phải là tốc độ. Mà là ảnh hưởng và hậu quả. Đầu hàng và đơn phương nhượng bộ chưa bao giờ là tuyệt chiêu của “nghệ thuật đàm phán”. Không có gì ngạc nhiên khi Kremlin đang khui champagne. Trump là món quà mà Chúa đã tặng cho Putin. Chẳng phải tự nhiên mà cựu Tổng thống Nga Dmitry Medvedev được miêu tả là “gần như choáng váng vì vui mừng”.

Được xem là bậc thầy về “nghệ thuật đàm phán”, Trump cũng được tin là luôn mang lại quyền lợi cho nước Mỹ. Điều cần đáng quan tâm là Trump quá dễ dãi trong việc đổi lợi ích ngắn hạn hơn là tính toán cho quyền lợi địa chính trị lâu dài.

Nước Mỹ không thể mạnh như ngày nay bằng những trò đổi chác xu lẻ. Sức mạnh Mỹ được xây dựng trên sự kiến tạo những giá trị niềm tin.

Các tổng thống Mỹ từ sau Đệ nhị Thế chiến đến nay không phải là những tay buôn kiếm bạc cắc. Họ “đánh sỉ”, bỏ vốn rất đậm, mặc cả những chuyến hàng rất lớn, không phải để tìm kiếm danh hão cho cá nhân mà là để kiến tạo và phổ biến giá trị Mỹ ra toàn cầu.

Trung Quốc và Nga đã học theo cách này, đã áp dụng, nhưng chưa bao giờ thật sự thành công.
Từ lâu, Bắc Kinh và Moscow không ngần ngại khơi dậy sự phẫn nộ của thế giới đối với Mỹ, nhấn mạnh sự đạo đức giả của Mỹ, đề cập sự thất bại toàn diện của hệ thống chính trị Mỹ. Giờ đây, Trump đang cho thấy những gì Bắc Kinh và Moscow chỉ trích Mỹ là “đúng”, rằng mô hình chính trị dân chủ Mỹ là “sai”, rằng xã hội chia rẽ ở Mỹ (mà Trump tạo ra) rõ ràng “kém xa” xã hội toàn trị ở Trung Quốc và Nga. Hơn thế nữa, Trump đã giúp Tập Cận Bình và Vladimir Putin chứng minh cho thế giới thấy Mỹ chẳng bao giờ là kẻ đáng tin, là một đối tác trở mặt như lật bánh tráng trong việc bán đứng đồng minh, có khi chỉ vì vị kỷ cá nhân.

“TÊN CÔN ĐỒ ĐẾN TỪ MAR-A-LAGO”
Trong vòng chưa đầy một tháng từ khi nhậm chức, Trump đã vẽ lại bản đồ địa chính trị, tự “tém” lại vị trí siêu cường của Mỹ và biến chiếc ghế tổng thống Hoa Kỳ - được xem là “nguyên thủ” thế giới – thành trò cười.
Sự hỗn loạn mà Trump tạo ra được thực hiện với chiến thuật gây sợ hãi đang làm xói mòn chiếc ngai vàng quyền lực của siêu cường Mỹ. Bằng chính sách ngoại giao “hổ báo”, Trump tuyên bố mua đứt Greenland, đổi tên “Gulf of Mexico” thành “Gulf of America”...
Trong tất cả phát biểu ngông cuồng của Trump, ý tưởng tống sạch người Palestine ra khỏi Gaza là “sáng kiến” được đưa ra với tốc độ nhanh nhất giúp thế giới chẳng cần mất nhiều thời gian để nhận ra rằng Trump là một kẻ hoang tưởng không thể kiểm soát.

Và trong tất cả tham vọng bành trướng quái đản nhất của Trump, việc biến Canada, “trong vòng một nốt nhạc”, thành tiểu bang thứ 51 của Mỹ là đỉnh điểm của sự điên rồ.
Làm thế nào mà một quốc gia có bầu cử dân chủ với tổng thống và Quốc hội, có Hiến pháp riêng, quân đội riêng, bộ máy hành chính riêng, hệ thống luật pháp riêng, tổ chức tình báo và an ninh quốc gia riêng, đơn vị tiền tệ riêng, hệ thống giáo dục riêng và một lịch sử chủ quyền rõ ràng… lại có thể trở thành một tiểu bang của Mỹ!?






Ngày 15-2-2025, nhân Ngày Quốc kỳ Canada lần thứ 60, nghị sĩ Canada Charlie Angus phát biểu: “Trong dịp này, khi chúng ta ăn mừng sự tôn vinh quốc gia lẫn lá cờ của chúng ta, tôi cảm thấy phấn chấn. Tôi muốn cảm ơn người dân Canada. Tôi muốn nói rằng chúng ta mạnh mẽ, chúng ta không khuất phục và chúng ta không bao giờ hôn chiếc nhẫn của tên côn đồ đến từ Mar-a-Lago” (“we will never, ever, ever, kiss the ring of that gangster from Mar-a-Lago”).

Kể cả một kẻ chưa bao giờ nguôi tham vọng bành trướng như Tập Cận Bình cũng chưa bao giờ dám ngang ngược nói Bắc Kinh muốn biến Việt Nam thành một tỉnh của Trung Quốc, dù sự lệ thuộc kinh tế Việt Nam vào Trung Quốc cũng hệt như Canada với Mỹ...

“Nghệ thuật đàm phán” của Trump ngày càng giống Nga và Trung Quốc.
Cách Trump hất Ukraine ra rìa (ít nhất cho đến thời điểm diễn ra cuộc đàm phán tại Saudi Arabia ngày 18-2-2025) rất giống với việc Trung Quốc từng nói với các quốc gia ASEAN rằng họ chẳng là cái đinh gì và không nên “ý kiến ý cò” trong vấn đề Biển Đông, bởi họ là nước nhỏ và tiếng nói của họ chẳng có chút trọng lượng nào so với một nước lớn như Trung Quốc.

Trump đang tạo ra những tiền lệ tai hại cho trật tự địa chính trị thế giới, trở thành “hình mẫu” mà Tập và Putin có thể áp dụng.

Cờ đang nắm trong tay, Trump đang phất mạnh, trong một nhận thức kém cỏi và không nhận ra thực tế rằng ông vô hình trung đang trao lá cờ quyền lực cho chính những kẻ thù lớn nhất và nguy hiểm nhất của Mỹ.

Trump ý thức rất rõ sức mạnh bao trùm của siêu cường Mỹ. Trump chỉ không đúng khi tưởng rằng dưới gầm trời này, ông là vua.

............../.

..làm đường sắt Lào Cai – Hải Phòng

NHỮNG ĐỀ XUẤT LẠ LÙNG


1.
Tướng chiến trường, đảm nhiệm các trận đánh quan trọng, cam kết tuyên bố - nếu thua trận thì bị chém đầu. Tinh thần trách nhiệm và sự khảng khái thật đáng kính phục.
Nay làm đường sắt Lào Cai – Hải Phòng, trong thời bình, kéo dài 5- 7 năm trời, không có tình huống sống chết phải quyết định trong nháy mắt, thế mà lại xin miễn trừ trách nhiệm cho người đứng đầu [1]! Nghĩa là, làm thế nào cũng được, hỏng cũng được, tốn kém cũng được, lãng phí thất thoát cũng được, làm xong đắp chiếu cũng được [2], nợ đầm đìa cũng được…bởi vì đã MIỄN TRỪ TRÁCH NHIỆM.
May mà đã xin RÚT LẠI ĐỀ XUẤT [3].

2.
Điều này nói gì?
Người đứng đầu lo lắng bị trách nhiệm khi làm tuyến đường sắt Lào Cai - Hải Phòng.
Tại sao lo lắng?
Là không hiệu quả? Là vội vã? Là chưa nghiên cứu kỹ? Là chưa làm chủ toàn bộ dự án?...
“có ý kiến cho rằng, với tiến độ cấp bách của dự án, việc chuẩn bị đầu tư sẽ có thể xảy ra những bất cập, chưa thể đánh giá được” [1].



3.
Đường sắt Việt Nam đã quá lạc hậu. Việc hiện đại hoá đường sắt rất cần thiết.
+ Nhưng tuyến Hà Nội – TP HCM cấp thiết hơn tuyến Lào Cai – Hải Phòng.
+ Tuyến Cần Thơ – TP HCM cũng cấp thiết hơn tuyến Lào Cai – Hải Phòng.

Với Việt Nam, không có lý do đặc biệt nào để cần hoàn thành tuyến Lào Cai – Hải Phòng trước tuyến Hà Nội – Vinh, TP HCM – Nha Trang, Cần Thơ – TPHCM.
Nhưng Bộ GTVT đã trình Quốc Hội kế hoạch hoàn thành vào năm 2030 cho tuyến Lào Cai – Hải Phòng.

Tuyến Lào Cai – Hải Phòng, chở hàng hoá, thuận lợi hơn cho hàng hoá Trung Quốc từ Vân Nam ra biển.

Việt Nam không có nhiều hàng hoá từ Lào Cai đi Hải Phòng.
Có tuyến Lào Cai – Hải Phòng thì phí logistics của hàng hoá khu vực Vân Nam đến các nước - thông qua đường biển - sẽ giảm đáng kể.

4.
Đường sắt Lào Cai – Hải Phòng, thiết kế chở khách chỉ tốc độ 80 -120 – 160 km/h. Không thấy ai lên tiếng là lạc hậu, là phải có tốc độ hiện đại 350 km/h như đường sắt Hà Nội – TP HCM?

Đường sắt Lào Cai – Hải Phòng vừa chở khách vừa chở hàng, điều mà đường sắt Hà Nội – TP HCM không làm được.

Giá mà, từ năm 2000 Bộ GTVT đề xuất làm đường sắt Hà Nội – TP HCM vừa chở khách vừa chở hàng như tuyến Lào Cai – Hải Phòng thì đã xong từ lâu. Gần trăm triệu người dân đã đỡ vất vả trong đi lại trên tuyến Bắc – Nam, hàng hoá được lưu thông thuận tiện, kinh tế đất nước đã phát triển hơn nhiều.

5.
Đường sắt Lào Cai – Hải Phòng sẽ VÔ CÙNG KHÓ KHĂN ĐỂ THU HỒI VỐN.
Nguồn thu quan trọng nhất phụ thuộc vào phí vận tải hàng hoá quá cảnh của Trung Quốc.
Giá mà, tìm đối tác tham gia đầu tư sẽ an toàn hơn. Theo cách của ông Donald Trump thì có thể không cần phải bỏ vốn đầu tư.
Việc đề xuất MIỄN TRỪ TRÁCH NHIỆM rồi RÚT LẠI phản ánh tầm nhìn, trình độ và khí chất của cán bộ lãnh đạo ở Bộ GTVT hiện nay. Vài thập niên gần đây, qua mấy nhiệm kỳ thay đổi lãnh đạo, nhưng thật khó an tâm với ngành GTVT.

............
TÀI LIỆU DẪN