Nhà nước : Ông là ai ?





Chuyn cũ nói li



Cao Huy Thun







Ngày xưa, ta gi là « Quc gia ». Quc gia Vit Nam. Gia là nhà, quc là nước. Bi vy, ai cũng hiu như là hin nhiên : Quc gia là Nhà nước. Nhà nước y, theo đnh nghĩa pháp lý mà mi người trên thế gii thường hc, gm ba yếu t căn bn : mt lãnh th, mt dân s, mt t chc chính tr. Vit Nam là mt Nhà nước vì Vit Nam có mt lãnh th hình ch S, mt dân s gm nhiu thành phn dân tc, mt chính th đóng đô ti Hà Ni. Thế gii hiu Nhà nước Vit Nam là vy. Nhưng người Vit Nam hiu như vy thì lm to !


Đc Hiến pháp 1980, ri Hiến pháp 1992, ri D tho sa đi Hiến pháp hin nay, « Nhà nước » trong đó không phi là Quc gia. Không phi là... Nhà nước !

Không gm ba yếu t như ta thường hc.
Nó là cái gì đó không chính xác, và nó không chính xác vì ngôn ng đ ra nó không phi là ngôn ng pháp lý mà là ngôn ng chính tr.
Ngôn ng chính tr khai sinh ra nó nm trong Hiến pháp 1980, tc là Hiến pháp chm dt Nhà nước Vit Nam Dân Ch Cng Hòa thiêng liêng ca thi Tuyên Ngôn Đc Lp, chm dt Hiến pháp 1946 mà ngôn ng rt pháp lý, chính xác.
Nói li chuyn cũ may ra hiu được chuyn mi chăng.

Trong « Li Nói Đu » ca bn Hiến Pháp 1980 y có câu ch đo như sau : «  (tc là Hiến pháp) th hin mi quan h gia Đng lãnh đo, nhân dân làm ch, Nhà nước qun lý trong xã hi Vit Nam ».

Quái, Quc gia Vit Nam chy đi đâu mà bây gi ch còn « xã hi Vit Nam » ? Trong cái « xã hi » y, « Nhà nước » ch còn là mt trong ba thành phn, đng đàng sau rt, như cái đuôi con voi.

Vy thì « Nhà nước » này đâu có phi là khái nim pháp lý mà ai cũng hiu ? Nó là cái gì mà vai trò được giao phó là công vic ca mt anh qun lý ?

Hiến pháp 1992 hin hành và D tho sa đi không lp li nguyên văn câu tuyên b ch đo y na, nhưng tinh thn là y chang, mt si ch hng y thôi xuyên sut t đu đến cui.

Đng lãnh đo, Nhà nước qun lý.

Đng và Nhà nước là hai.

Đng là ai, mi người đu thy c th. Nhưng « Nhà nước », thc th là thế nào, có thc th hay không, khi Quc hi cũng là đng viên, khi Chính ph cũng là đng viên, khi đâu đâu cũng là đng viên ?

Nếu Đng và « Nhà nước » là hai thì ông Tng bí thư Nguyn Phú Trng không phi là Nhà nước ? Thế ti sao khi ông đi thăm nước này nước n, h tiếp ông như đi din ca Nhà nước Vit Nam ? Trong đu ca mi người trên thế gii, ông là Nhà nước Vit Nam ! H trương c đ sao vàng ca Nhà nước Vit Nam đ tiếp ông. Ông đng nghiêm trang nghe quân nhc ca h c hành bài quc ca ca Nhà nước Vit Nam. H đâu có tiếp « xã hi Vit Nam » ! H tiếp « Nhà nước Vit Nam » ! « Xã hi Vit Nam » đâu có quc kỳ, quc ca ? Quc kỳ y, quc ca y có t khi Ch tch H Chí Minh thành lp li Nhà nước Vit Nam đã b xóa b trên bn đ thế gii như mt quc gia đc lp.

Trước đó, vn có « xã hi » nhưng không có Nhà nước !

Nhà nước ca Ch tch H Chí Minh là mt ch S đc lp, mt con Hng cháu Lc đc lp, mt chính quyn đc lp trong đó đng Cng sn tham gia như mt thành phn. Như vy, đng Cng sn nm trong chính quyn, trong Nhà nước, cùng vi nhân dân nm trong bng ca Nhà nước, đâu có nm lên trên ?

Dù cho sau đó, Hiến pháp 1980 ban cho đng Cng sn quyn lãnh đo, và nếu nhân dân chp nhn quyn đó, thì đó hin nhiên là lãnh đo trong chính quyn, lãnh đo chính quyn, ch sao li lãnh đo Nhà nước ?

Vy thì « Nhà nước » được đ ra t 1980 không phi là Nhà nước ca Ch tch H Chí Minh ri !

Vì vy, khái nim ln ln như ch ri. Chng hn, khi điu 9 đon 2 ca D tho sa đi viết : « Mt Trn (T Quc) cùng Nhà nước chăm lo và bo v li ích chính đáng ca nhân dân », ch « cùng » trong đó tht là bí him.

Sao li « cùng » ? Nếu anh trong Nhà nước thì anh không th « cùng » được. Anh ch « cùng » vi mt cái gì hay vi ai là khi cái đó, người đó, ngoài anh, chng hn anh « cùng » vi v anh.

Vy Mt Trn ngoài Nhà nước à ?

Li cũng chng hn khi điu 29 ca D tho sa đi viết : « Nhà nước to điu kin đ công dân tham gia qun lý Nhà nước... », quái, y là mt Nhà nước hay hai Nhà nước ?

Nhà nước nào to điu kin ?

Nhà nước nào được qun lý ?

Nếu là hai thì vô lý, vì làm gì có hai Nhà nước, cũng như làm gì có hai mt tri ! Nếu là mt thì li không chính xác vì cái vic « to điu kin » là vic ca các cơ quan Nhà nước, ca chính quyn, trong đó đáng l có c đng Cng sn như đã nói.

Hãy đc li Hiến pháp 1946 : làm gì có ch « Nhà nước » ! Bi l Nhà nước 1946 là nước, nước Vit Nam Dân Ch Cng Hòa, và trong nước y ch có mt chính quyn thôi, gm : Ngh Vin (Quc Hi), Chính ph, cơ quan tư pháp, Hi đng nhân dân và y ban hành chánh các cp đa phương. Đó là các cơ quan ca chính quyn Nhà nước mà Hiến pháp quy đnh quyn hn và trách nhim c th cùng các mi tương quan qua li.

Lúc đó cũng có đng ch, và đng cũng chi phi chính quyn ch, có th lãnh đo na trên thc tế, nhưng dù lãnh đo đi na, đng cũng là mt b phn ca chính quyn Nhà nước, như Ch tch H Chí Minh đã nhc lui nhc ti hoài mãi : « Đng ta là đng cm quyn ».
Cm quyn là cm chính quyn trong Nhà nước, ch đâu có đt bày ra mt khái nim « Nhà nước » mông lung ri giao cho nó cái phn s ca anh qun lý, làm vic dưới mt thế lc lãnh đo không pháp lý hóa được và cũng không mun pháp lý hóa vì pháp lý hóa thì hóa ra nó dưới lut mt ri, đâu còn ti cao na !

Tt c nhp nhng mà ai cũng biết và cũng nói t lâu trong quan h gia đng và « Nhà nước » là do ch y : dp b ngôn ng pháp lý ca Hiến pháp 1946 và thay vào đó hai khái nim chính tr bng ngôn t chính tr : « lãnh đo » và « qun lý ».

Chng nào hai khái nim chính tr y chưa làm đ tài đ thay đi tư duy, sa đi Hiến pháp ch thay đi văn bn chính tr này bng văn bn chính tr khác, không nh hưởng thc s gì đến đi sng pháp lut.

Vy thì Nhà nước là gì, và vai trò đích thc ca Nhà nước là gì ?

Phe t do nói : Nhà nước là trng tài.
Phe mác xít nói : là b máy nm trong tay mt giai cp đ bóc lt giai cp khác.
Gác ra ngoài tranh lun lý thuyết y, điu chc chn là lúc nhân loi đang còn ban sơ thì Nhà nước chưa có. Xã hi đu tiên ca loài người chc hn là xã hi gia đình. Sau đó là th tc, đng cp, b lc... Nghĩa là Nhà nước không phi là cách t chc chính tr duy nht ca xã hi trong lch s nhân loi, nhưng là cách t chc chính tr mi m nht, hoàn ho nht.

Nhà nước xut hin sau mt quá trình tiến trin dài ca nhng cu trúc xã hi ; nhng cu trúc này càng ngày càng tr nên phc tp và càng được phân bit vi nhau.

Nhà nước là sn phm ca quá trình đó. Durkheim nói như vy.
Thuyết mác xít thì gii thích : Nhà nước xut hin lúc mà nhng mâu thun giai cp không th dung hòa được na. Dưới cái nhìn này hay cái nhìn kia, Nhà nước đu xut hin ngay khi có mt đu não chính tr tách ra khi xã hi và làm nhim v to lp trt t.

Trong hc thuyết mác xít, quyn hành t xã hi mà ra nhưng li có v đng lên trên xã hi đ ngăn chn không cho nhng mâu thun giai cp đi đến mc làm tiêu dit c xã hi. Trong tư tưởng Durkheim, Nhà nước là mt cơ quan có lý tính, có kh năng vượt qua nhng li ích và tranh chp cá nhân.

Dù thế nào đi na, bn cht ca Nhà nước là thng tr, thng tr bng cách ban hành nhng quy tc mà công dân phi tuân theo, nếu không thì s b trng tr.
Mà s trng tr ca Nhà nước thì hiu nghim lm, bi vì Nhà nước có đc quyn cưỡng chế bng quân s.
Cưỡng chế, đó là đc tính ca Nhà nước.
Lch s ca Nhà nước là lch s ca s tp trung dn dà quyn hành cưỡng bc vào tay nhng người cai tr, và Nhà nước được đ ra lúc nó tr thành ngun gc chính đáng duy nht ca quyn lc và bo lc.
Nói mt cách khác, Nhà nước chưa bao gi ch làm công tác ca mt anh qun lý tính s tính sách.
Nhà nước làm ra lut, Nhà nước ban hành lut, Nhà nước to ra các cơ quan đ thi hành lut, Nhà nước trng tr s vi phm lut, Nhà nước gii quyết nhng phân tranh xã hi, Nhà nước duy trì trt t : đó không phi là qun lý, đó là cai tr, và Nhà nước nào cũng cai tr, k c Nhà nước xã hi ch nghĩa.
Dù ch là trên danh nghĩa thôi, ai dám bo Quc hi ca ta không cai tr ? Ông là « cơ quan quyn lc Nhà nước cao nht » mà.
Ai dám bo ông th tướng hin nay không cai tr ? Cai tr, không có gì khác hơn là son lut, làm ngân sách, tho kế hoch, bo v trt t an ninh. Dù cho ông làm dưới s lãnh đo ca điu 4, bn cht ca công vic ông làm là chính tr, không phi hành chánh.
Dù có điu 4 đi na, khi ông làm nhng công vic có bn cht chính tr, bn cht quyn lc, bn cht cai tr ri, thì ông không phi là anh qun lý na. Cho dù có lúc ông đi cái mũ qun lý, lúc nào ông cũng cai tr, hoc là cai tr thông qua b máy ca đng, hoc là cai tr thông qua b máy Nhà nước, hoc là, nói cho chính xác, thông qua b máy ca Đng - Nhà nước. Nói Nhà nước không cai tr cũng như nói thiên lôi không có sét. Thiên lôi không qun lý sét cho ai trên đu, thiên lôi đánh là đánh.

Bi vì không có Nhà nước nào qun lý c, bi vì đã là Nhà nước thì là cai tr, là s dng quyn hành chính tr, quyn hành ý thc h, cho nên vn đ c hu đt ra là : Vy thì đng làm gì ? đng đâu ? đng « lãnh đo » như thế nào ?

Ch có hai cách đ gii quyết vn đ.

Mt là đng trc tiếp nm hn quyn chính tr, s dng trc tiếp mi quyn hành Nhà nước, và như vy thì đng phân bit « lãnh đo » và « qun lý » na trong đu óc và trên giy t, vì c hai đã chính thc nhp làm mt.

Hai là tách đng ra khi Nhà nước như đã tng tuyên b lâu nay, và như vy thì Nhà nước s nm thc quyn và khái nim « lãnh đo » phi quan nim li.

Trong c hai trường hp, trường hp nào cũng cn có con gà và nm xôi đ cúng tin đưa hương hn anh qun lý v nơi chín sui.

*
Chuyn đã cũ, nói đi nói li s nhàm mà chng được li lc gì. Thế nhưng, mi cách đây my ngày thôi, hi đu tháng 11 này, báo Tui Tr có đăng bài phng vn TS Nguyn Sĩ Dũng, phó ch nhim văn phòng Quc hi, mà nhan đ làm tôi git mình : « Đi mi là mnh lnh ca thi đi ».
Dù đã tng nhiu ln lc quan, ri thi đi vn qua mà đi mi vn c là mnh lnh, tôi vn mun tiếp tc lc quan khi đc đon cui ca bài phng vn, trong đó ông phó ch nhim k li ln gp c th tướng Võ Văn Kit vài tun trước khi ông mt :
« Lúc by gi tôi có nói rng cn phi hết sc tránh vic hình thành hai nhà nước trong mt đt nước. Chúng ta có th nghiên cu nht th hóa sâu rng hơn, như Singapore chng hn, đ Đng lãnh đo tht s « hóa thân » vào Nhà nước... Tôi cho rng hin nay đây là nhim v đu tiên và quan trng nht đ đi mi nn qun tr quc gia ca chúng ta ».

Nói vi ông Kit thì ch cn na li ông cũng hiu, vn đ là có ai khác na hiu như ông ? Ông phó ch nhim nói thêm : « Tht ra, nht th hóa cũng đã được Đng ta đ ra, ch không phi là điu gì mi m c ». Đúng vy, không có gì mi. Bn thân tôi cũng đã nói cách đây hơn hai mươi năm. Nhưng nói mà ai nghe ?

Dù vy, my li tâm huyết ca TS Nguyn Sĩ Dũng là tiếng nói ca trí tu thc tnh, buc trí thc phi lưu tâm.

Cm t li nói đó, tôi nghĩ rng : giá như Quc hi ch đem vn đ trng yếu đáng nói này ra bàn thôi và gác qua mt bên mi chuyn hoa lá cành khác trong D tho thì qu tht thi đi s ăn mng cho Vit Nam.

Dù ăn mng quá mun.


Cao Huy Thun



…./.